تأملی بر پیوند استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و روسیه با نیم نگاهی به سه دوره روابط تاریخی این دو کشور

به گزارش «پايگاه خبري تحليلي رئيس جمهور ما»؛ ایران و روسیه این روزها بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نزدیک شده‌اند. در جریان مذاکرات هسته‌ای، روس‌ها بیش از بقیه با ایران همراهی کردند. دو کشور در موضوع سوریه در کنار یکدیگر ایستادند. پوتین بدون هیچگونه تشریفاتی بلافاصله پس از ورود به تهران به دیدار رهبر انقلاب می‌رود. پای S-300 به ایران باز می‌شود و ایران هم شکایت خود را پس می‌گیرد. فرماندهان نظامی از خرید تجهیزات مهمی مانند تانک و جنگنده از روس‌ها سخن می‌گویند و روسیه تلاش می‌کند تا ایران به عضویت در پیمان شانگهای درآید.

هرکدام از اینها تیتر اخباریست که در ماههای اخیر، تحلیل‌های مختلفی را در حوزه روابط ایران و روسیه به دنبال خود داشته‌ است و همه آنها باهم یک برآیند واحد را نشان می‌دهند: نزدیکی ایران و روسیه به یکدیگر.

خصوصا پس از ماجرای اوکراین و متعاقب آن، تحریم روسیه از سوی غرب، این نزدیکی بیشتر هم شد و بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که وجود دشمن مشترک -آمریکا- نزدیکی دو کشور را بیش از پیش کرده است و این فرصتی را پیش روی جمهوری اسلامی قرار می‌دهد که بتواند یک گام بلند در جهت ارتقاء توانمندی‌های خود بخصوص در حوزه نظامی بردارد.

یک سال پس از وقوع انقلاب اسلامی و ماجرای اشغال سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان انقلابی، ایالات متحده تمام روابط خود با ایران را قطع کرد و جمهوری اسلامی در طول 38 سال تحت اعمال شدیدترین تحریم‌های مالی، تجاری و بویژه نظامی غرب به رهبری آمریکا قرار گرفت.

البته هر دو ابرقدرت شرق و غرب -که عدم وابستگی به آنها یکی از اصلی‌ترین شعارهای انقلاب بود- دشمن انقلاب اسلامی محسوب می‌شدند اما در این میان، قدرت شرقی بنا به برخی دلایل ازجمله -به اذعان خودشان- جلوگیری از افتادن مجدد ایران در دامن آمریکا و یا به دلیل مماشات ایران با فعالیت حزب توده در داخل کشور و ... سیاست دیگری در پیش گرفت و روابط دو کشور اگرچه چند مرتبه تا مروز قطع کامل رفت، اما هیچگاه قطع نشد.

حالا بعد از گذشت 25 سال از فروپاشی قدرت شرق، روابط ایران با میراث‌دار آن، وارد فضای جدیدی شده است.

روابط ایران و روسیه را می‌شود در 3 دوره متفاوت بررسی کرد: نخست وقتی تزارها بر این کشور حکمرانی می‌کردند، دوم بعد از فروپاشی حکومت تزاری و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی که از 1917 میلادی آغاز و در اواخر 1991 فروپاشیده شد و سوم، دورانی که با پایان عصر کمونیسم آغاز شد و اتحاد جماهیر شوروی به کشورهای مستقل متعددی تبدیل گردید.

از زمان دستیابی این کشورها به استقلال، روسیه خود را جانشین قانونی اتحاد شوروی در صحنه بین‌المللی می‌داند؛ هرچند امروز دیگر جایگاه دیروز خود را به عنوان یک ابرقدرت از دست داده‌ است.

بخش اول: مروری کوتاه بر روابط، چالش‌ها و مراودات میان ایران و روس در دوره تزارها، سال‌های اتحاد جماهیر شوروی و دوران اولین رئیس جمهور فدراسیون روسیه (یلتسین) پس از فروپاشی شوروی.

نخستین‌ تماس‌ها و ارتباطات جدی ایرانی - روسی با ماهیت سیاسی و نظامی رسمی، با موضوعی به نام «امپراتوری عثمانی» پیوند خورده است.

تا زمانی که دریای سیاه در انحصار عثمانی بود و آنها حتی بر مناطق شمالی آن مانند شبه جزیره کریمه تسلط داشتند و برخی از مناطق قفقاز شمالی نیز در دست آنها بود، ایران و روسیه فاقد مرز مشترک بودند اما با شکست‌های پی‌درپی عثمانی‌ از قرن 16 تا 18 و به ویژه تصرف مناطق مذکور به وسیله روس‌ها، به تدریج روسیه به مرزهای ایران نزدیک شد.

این همسایگی ابتدا به خاطر ترس دو طرف از قدرت امپراتوری عثمانی، به نوعی اتحاد در مقابل خطر ترک‌ها منجر شد، اما زمانی که خیال روس‌ها از جانب عثمانی راحت شد، کم‌کم به سمت مرزهای ایران متوجه شده و سرزمین‌های ایرانی قفقاز را تصرف کردند و به این ترتیب نخستین تماس‌‌های نظامی و امنیتی میان دو کشور به وجود آمد و این ارتباطات در دوره قاجار تا مرز تحت‌الحمایگی ایران نیز پیش رفت. (روابط نظامی ایران و روسیه، دکتر جهانگیر کرمی)

* خاطرات تلخ در حافظه ایران

حافظه تاریخی مردم ایران بخصوص از آن مقطع، خاطرات تلخی از استعمار و چپاول و غارت آب و خاک این کشور را در خود دارد؛ روزگاری که حاکمان و سیاستمداران روس هرچه در توان داشتند برای دست اندازی بیشتر بر منابع اقتصادی بکار بستند.

جنگ‌های ایران و روس در واقع از زمانی شروع شد که روس‌ها برای عمل به توصیه «پتر کبیر» دست به کار شدند.

پتر کبیر یا پتر یکم، نظریه ضرورت دستیابی روس‌ها به آب‌های آزاد (خلیج فارس و اقیانوس هند) را مطرح کرد و ایران را مسیری برای دسترسی به این مهم می‌دانست اما چون در آن مقطع یک حکومت مقتدر در ایران وجود داشت (افشاریان)، امکان دست‌اندازی به ایران برای روس‌ها فراهم نشد.

تزارها -سال‌ها بعد- زمانی دست به این کار زدند که حکومت مرکزی -قاجارها- را ضعیف دیدند.

روس‌ها برای تسلط بر ایران، جنگ‌های متعددی به راه انداختند که این جنگ‌ها در پایان به تحمیل قراردادهایی نظیر «ترکمانچای» و «گلستان» ختم شد که بزرگترین ضربه نظامی، اقتصادی و سیاسی را در قرن نوزدهم بر استقلال ایران وارد کرد.

ضربات ناشی از این دو قرارداد بر استقلال ایران، فرصت لازم را برای سوءاستفاده انگلستان نیز فراهم ساخت به طوریکه تحمیل قرارداد ترکمانچای توسط روسیه و قرارداد 1857 پاریس توسط انگلیس به ایران، عملاً دولت‌های روس و انگلیس را به حاکمان بلامنازع در سرنوشت سیاسی و اقتصادی ایران تبدیل کرد.

در خلال این دوران، استیلای روس‌ها بیش‌ازپیش شد. آنها نه‌ تنها با تصرف اراضی ایران و ضمیمه‌ ساختن آن به خاک خود مرزهایشان را گسترش می‌دادند، بلکه شاه ایران را با اعطای وام‌های سنگین، عملا به خود وابسته می‌کردند.» (عصر ایران)

این وضعیت تا اواسط حکومت احمدشاه (آخرین شاه قاجار) ادامه داشت تا اینکه در اواخر سال 1917 میلادی (1296شمسی) و به‌دنبال چالش‌های ناشی از جنگ بین‌الملل اول و سپس پیروزی انقلاب اکتبر در روسیه، تحولات عمیقی در روابط دو کشور صورت گرفت.

ملت ایران در آن دوران خاطره تلخ دیگری هم از روس‌ها داشتند و آن هم به توپ بستن مجلس شورای ملی در 2 تیر 1287 (زمان حکومت محمدعلی شاه قاجار) توسط نیروهای قزاق به فرماندهی «کلنل ولادیمیر لیاخوف» بود که نهایتا به دستگیری سران جنبش مشروطه انجامید.

*** دوران دوم: اتحاد جماهیر شوروی؛ از پهلوی تا پایان جنگ تحمیلی 8 ساله

پیروزی بلشویکها (اکثریت) در روسیه، سیاست خارجی این کشور را دستخوش تحولات اساسی کرد.

رهبران انقلابی به‌منظور جذب ایران در مدار اتحاد شوروی، تمام امتیازات اخذ شده در زمان روسیه تزاری را باطل اعلام کردند و در اولین اقدام، قرارداد 1907 منعقد شده میان انگلیس و روسیه تزاری لغو شد؛ قراردادی که این دو کشور طی آن، ایران را به سه منطقه شمال (تحت نفوذ روسیه)، جنوب (تحت‌ نفوذ انگلیس) و مرکز (بی‌طرف) تقسیم کرده بودند.

لنین در 16 دسامبر1917 (25 آذر 1296) طی اعلامیه‌ای تمامی قراردادهای استعماری گذشته -ازجمله با ایران- را ملغی اعلام کرد هرچند مناطق جداشده ایران هرگز برنگشت.

سقوط تزارها و روی کار آمدن حکومت جدید با شعارهای جدید و نیز نفرت مردم ایران از استعمار انگلیس، موجب خوشبینی نسبت به روس‌ها در داخل ایران شد اما اندکی بعد از انقلاب اکتبر در روسیه، ایران نیز در حال گذار از دورانی به دوران جدید بود. کودتای اسفند 1299، ایران را در جرگه متحدان استراتژیک انگلیس -و بعدها آمریکا- قرار داد که شوروی بزرگترین دشمن آن بود و این وضعیت با فراز و فرودهایی، تا بهمن 1357 (پیروزی انقلاب اسلامی) ادامه یافت.

* حزب توده سیاست‌های شوروی را در ایران دنبال می‌کند

6 سال بعد، رضاخان که سردمدار کودتای اسفند 1299 بود، به خواست انگلیس‌ها بر مسند پادشاهی ایران نشست اما چند سال بعد و در خلال جنگ بین‌الملل دوم، تمایلاتش به سمت آلمان هیتلری بیشتر شد.

این نزدیکی به آلمان‌ها خشم انگلیس‌ها را در پی داشت و باعث شد رضاخان را از پادشاهی عزل و پسر جوان وی -محمدرضا- را جایگزین او کنند.

در شهریور 1320، سه نیروی خارجی به بهانه این که ایران به دست آلمان نیفتد و آلمان از طریق ایران به منابع نفتی قفقاز دست پیدا نکند، به ایران آمدند.

2 سال بعد، آمریکا و انگلیس پس از «کنفرانس تهران»، نیروهای خــود را بیرون بردند ولی شوروی ماند و دست به تشکیل یک حکومت محلی در آذربایجان ایران به نام «حزب دمکرات» بــه رهبری «پیشه‌وری» زد.

روس‌ها نهایتا با شــکایت ایــران بــه شــورای امنیــت و نیز تهدید هسته‌ای امریکا در کنار سیاســت‌های قــوام، از ایــران خارج شدند و حکومت دست نشانده آنها در آذربایجان نیز برچیده شد.

اما این پایان دخالت روس‌ها در ایران نبود.

آنها سیاست های خود را از طریق حزب توده در ایران دنبال کردند بــه گونــه ای کــه تــا سال‌های بعــد از پیــروزی انقلاب اسلامی نیز همچنان حکومت ایران با مسأله چپ و کمونیسم در کشور مواجه بود.» (سیر تحول روابط ایران و روسیه. عباس ملکی)

* پهلوی دوم و نیم نگاهی به شرق

حکومت پهلوی اگرچه یک حکومت آمریکایی و غربی بود و سیاست‌های آنها در ایران اجرا می‌شد و آنها نیز همواره سعی می‌کردند ایران را از همسایه شمالی خود بترسانند، اما محمدرضا پهلوی در برخی مقاطع برای رفع نیازها، نیم نگاهی هم به شرق داشت بطوریکه در سال 1970 پذیرفت کــه بــه شوروی گاز بفروشد و خطوط لوله‌ انتقال از جنوب بــه سمت آستارا و از آنجا به شوروی کشیده شد. (سیر تحول روابط ایران و روسیه. عباس ملکی)

در حقیقت روابط ایران و همسایه‌ شمالی‌اش در دوران پهلوی دوم، تحت تأثیر متغیر سیستمی نظام بین‌الملل، یعنی فضای ناشی از رقابت دو ابرقدرت شرق و غرب بود و پی گرفتن رابطه‌ حامی‌ـ‌پیرو میان آمریکا و ایران ‌ـ‌که با دکترین سد نفوذ ترومن روندی آشکار به خود گرفت‌ـ و نیز تلاش سران شوروی برای افزایش نفوذ در ایران از طریق گرفتن امتیازهای مختلف، سبب شد تا همواره با سوءظن به روابط دو همسایه نگریسته شود.

در عین حال پدید آمدن فضای تنش‌زدایی در روابط دو ابرقدرت در اوایل دهه‌ 60 میلادی، از تنش میان دو کشور تا حدودی کاست و فضای همکاری و مشارکت را تا حدی جایگزین کرد. این روند تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت و در این مدت شاهد شکل‌گیری دوره‌ای از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز در روابط ایران و شوروی بودیم. (محمدرضا چیت‌سازیان؛ پژوهشگر تاریخ معاصر/ برهان)

در این مقطع (پهلوی دوم) دولت شوروی ضمن تلاش برای افزایش توان نظامی و استراتژیک خود در مقابل غرب، سعی می‌کرد کشورهای جهان سوم از جمله ایران را نیز به سمت خود جذب کند و از این‌ رو به محمدرضا پهلوی پیشنهاد می‌کرد روابط دوجانبه را در سطوح مختلف اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی گسترش دهد.

دولت ایران به دلیل وابستگی به غرب، به پیشنهادهای شوروی مبنی بر «گسترش روابط سیاسی و نظامی»، به‌گونه‌ای محتاطانه جواب رد می‌داد اما در زمینه‌های اقتصادی و بازرگانی، روابط دو کشور رو به گسترش بود.

به واسطه همین امتیازات اقتصادی و بازرگانی که رژیم شاه به شوروی اعطا می‌کرد، دولت شوروی در قبال سیاست‌های حکومت ایران نسبت به مسائل خلیج‌فارس و جهان غرب بردباری بیشتری نشان می‌داد. (سایت خبری تحلیلی عصر ایران)

در سال‌های آغازین دهه 60 میلادی، مسکو و تهران توسعه ارتباطات خود را در زمینه نظامی نیز آغاز کردند به طوریکه طی حدود 15 سال تا پیروزی انقلاب اسلامی، صدها متخصص نظامی روس به ایران کمک کرده و بیش از 500 افسر ایرانی نیز در اتحاد جماهیر شوروی مشغول به تحصیل شدند. (سایت خبری تحلیلی تابناک)

علاوه بر آن، مسکو برخی فناوری‌ها در حوزه رزم زمینی، نیروی مهندسی و توپخانه را نیز به ایران فرستاد که از جمله آنها انواع خودروهای زرهی، سیستم‌های ضدهوایی، سیستم‌های موشکی کوتاه‌برد، انواع توپ‌ها، کامیون‌های ماز، تانک‌های مخصوص پل گذار و تور مین جمع کن بود.

برخی دیگر از این تجهیزات عبارت بودند از: BTR 50 (خشایار)، BTR 60، کاتیوشا BM-21 و Zu-23.

علاوه بر اینها موشک Sam7 (با نام سهند٣) و RPG-7  نیز در داخل ایران تولید می شد.

در کنار اینها، احداث مراکز تعمیرات تسلیحاتی در اصفهان و شیراز و نیز ساخت مجتمع کارخانجات «babak» برای تعمیرات اساسی توپخانه، زرهی و خودرویی در اطراف تهران، کم کم ایران را به یکی از شرکای اصلی اقتصادی، تجاری و حتی نظامی شوروی در خاور میانه و خاور نزدیک تبدیل می‌کرد.

* رویکرد شوروی در قبال انقلاب اسلامی

«پس از وقوع انقلاب اسلامی، روس‌ها در آغاز به خوبی در نیافتند که در ایران چه می‌گذرد و با وجود جاسوس‌های زیاد خود، گزارش‌هایی که بـه مسکو می‌رفت، این بود کـه این حوادث، همان «ارتجاع سیاه» است که می‌خواهند ایران را به آشوب بکشانند.»

اندکی بعد سیاستمداران شوروی موضعی محتاطانه در قبال انقلاب مردم ایران در پیش گرفتند و حتی شوروی نخستین کشوری بود که برای ایجاد روابط خوب با حکومت تازه در ایران تلاش کرد.

مسلماً مسایلی نظیر سقوط شاه، تضعیف آمریکا و خروج ایران از پیمان سنتو موجبات خرسندی شوروی را فراهم می‌آورد و باعث شکست اردوگاه غرب به عنوان رقیب اصلی شوروری می‌شد اما تهاجم شوروی به افغانستان و اتخاذ موضعی سخت از سوی امام خمینی(ره) علیه سیاست‌های شوروی، روابط دو کشور را دچار تنش‌هایی کرد.

«لیتو گرادف» اولین سفیری بود که به حضور امام(ره) رسید و حتی روس‌ها این قدر دولت ایران را به خود نزدیک احساس کردند که در دسامبر 1979حکومت شوروی، با فرستادن سفیر خود به خدمت حضرت امام(ره) اعلام کردند که به لحاظ تحولاتی که در افغانستان پیش آمده و جنگ و خونریزی، ما تصمیم به حمله به افغانستان گرفته‌ایم.

امام(ره) در جواب وی به شدت واکنش نشان داده و روس‌ها را از انجام این کار برحذر می‌دارد اما سفیر شوروی می‌گوید: «مشکلی پیش نمی آید» و امام(ره) پاسخ می‌دهند: «شما شکست خورده از آنجا برخواهید گشت.» (سیر تحول روابط ایران و روسیه. عباس ملکی)

* ابرقدرت‌های شرق و غرب متحد می‌شوند

نظام جمهوری اسلامی ایران در بهمن 1361 (فوریه 1983) در پی تحرکات مخفیانه حزب توده در داخل کشور و اتهام این گروه به تلاش برای براندازی نظام، تمامی سران این حزب را دستگیر و 18 نفر از دیپلمات‌های شوروی را نیز از ایران اخراج کرد که نتیجه آن به سردی گراییدن روابط میان دو کشور بود.

از طرف دیگر کشور عراق به طور سنتی در شمار اقمار شوروی محسوب می‌شد و بیش از 70درصد تجهیزات نظامی این کشور نیز شرقی بود (هرچند به صورت محدود با ایران هم ارتباط داشتند) با این حال پس از دستیابی ایران به موفقیت‌هایی در میدان جنگ با رژیم بعث عراق، مسکو جانب بغداد را گرفت و شروع به حمایت تجهیزاتی بیشتر از عراق کرد و این شاید یکی از معدود مقاطعی باشد که دو ابرقدرت شرق و غرب (شوروی و آمریکا) علی رغم تمام دشمنی با یکدیگر، با هم علیه یک هدف -نظام جمهوری اسلامی- متحد شدند.

* آخرین نفس‌های کمونیسم

3 سال بعد از به قدرت رسیدن «میخائیل گورباچف» در شوروی و در پی سیاست‌های جدید این دوره که یکی از آنها خروج ارتش سرخ از افغانستان بود، از سال 1989 (1367 شمسی) روابط جدیدی میان تهران و مسکو آغاز شد.

اواخر همان سال (11 دی ماه 67 و اولین روز سال 1989 میلادی) امام خمینی(ره) نامه‌ای تاریخی به گورباچف نوشته و نسبت به آینده شوروی و اینکه «از این پس کمونیسم را باید در موزه‌های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد»، به وی هشدار داد و دبیرکل حزب کمونیستی شوروی را به مطالعه متون اسلامی دعوت کرد.

مدتی بعد «ادوارد شوارد ناتزه» وزیر امورخارجه شوروی جواب گورباچف را به تهران آورد ولی چون در آن به صورتی دیپلماتیک جواب داده شده بود، امام(ره) آن را جدی نگرفت.

* سفر اولین مسئول بلندپایه ایران به مسکو

در ژوئن 1989 (خرداد 1368) «هاشمی رفسنجانی» رئیس وقت مجلس شورای اسلامی در صدر هیاتی بلندپایه از مسکو دیدار کرد و این نخستین سفر یک مقام عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران به اتحاد جماهیر شوروی بود که طی آن، اولین گام عمده در برقراری مناسبات دو جانبه بر مبنایی محکم برداشته شد.

هاشمی رفسنجانی در خاطرات روز 30 خرداد 68 می‌نویسد: «ساعت 11 به سوی مسکو حرکت کردیم. قبل از ما هواپیمای دیگری همراهان را برد. هیات همراه خیلی بزرگ است؛ به خاطر کارهای فراوان در دستور کار مذاکرات، ترکیبی از دولت و مجلس و نظامی و... در هواپیما مذاکرات و مشاوره انجام شد.»

به گفته هاشمی رفسنجانی، از هیات اعزامی ایران استقبالی در حد سران دیگر کشورها صورت می‌گیرد و دیدار با گورباچف نیز فضایی دوستانه و صمیمی دارد: «در کاخ کرملین مورد استقبال گورباچف قرار گرفتیم. برخورد اول گرم و صمیمانه بود. عکاس‌ها و فیلمبرداران عکس و فیلم تهیه کردند. بلافاصله در یکی از سالن‌های کاخ با حضور جمعی از همراهان من و شخصیت‌های شوروی مذاکرات رسمی شروع شد. در این مذاکرات صحبت‌ها کلی و دوستانه و مثبت بود. سپس جلسه را با حضور وزرای خارجه و سفیرمان و مترجمی برای دو طرف خصوصی کردیم. در جلسه خصوصی مذاکرات در مورد مسائل سیاسی، فنی، اقتصادی و نظامی، صریح و صمیمی بود. دو جلسه مجموعاً دو ساعت طول کشید و دو طرف راضی بودند.»

نهایتا در جریان این سفر 4 روزه، چندین توافقنامه همکاری میان ایران و شوروی به امضا رسید که بازتاب‌ گسترده‌ای در جهان داشت.

یک موافقت‏نامه مقدماتی تسلیحاتی نیز میان طرفین به امضا رسید و مسکو موافقت خود را به منظور تقویت ظرفیت دفاعی ایران اعلام کرد.

*** دوران سوم: فروپاشی شوروی و آینده روابط با ایران

در شرایط پس از جنگ، مسئله بازسازی سیستم‌ها و تجهیزات آسیب دیده و تقویت بنیه نظامی نیروهای مسلح مطرح شد اما اوج گیری کشمکش بین گورباچف و یلتسین در داخل شوروی در اواسط سال 1990 بر روابط ایران و شوروی نیز تاثیری سوء گذاشت. عناصر هوادار یلتسین با سیاست پیشین شوروی مبنی بر توسعه روابط دوستانه با ایران موافق نبودند.

* روسیه از مرزهای ایران دور می‌شود

با فروپاشی شوروی و مسائلی که در مناطق جدا شده از مسکو به وقوع پیوست و نیز مشکل خلاء قدرت در آنجا، فرصت‌های جدیدی برای همکاری دو کشور ایجاد شد و حذف سایه مسکو از بیش از 2هزار کیلومتر مرز مشترک با ایران و دور شدن آن تا فاصله‌ای بیش از 400 کیلومتر، شرایط را کاملاً متحول کرد.

البته سیاست خارجی روسیه در سال‌های نخست پس از فروپاشی، جایگاه مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران قائل نبود و حتی ایران را به عنوان یک کانون تهدید برای منافع خود در مناطق آسیای مرکزی و قفقاز می‌پنداشت به طوری که در سال 1372، روابط دو کشور تا مرز قطع شدن پیش رفت اما بعدا این روابط مجددا ترمیم شد و به سطحی رسید که حتی وزیر خارجه وقت کشورمان در سال 1375 اظهار داشت: «روابط تهران-مسکو در بالاترین سطح در تاریخ معاصر است.» (روابط نظامی ایران و روسیه، دکتر جهانگیر کرمی)

* تامین نیازها از شرق

در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران با محدودیت تسلیحاتی روبه‌رو بود، کشورهای حوزه خلیج فارس به انواع پیچیده‌ای از سخت‌افزار نظامی و تسلیحاتی دسترسی داشتند.

کشورهای عربی خلیج فارس در برخورد با شرایط منطقه‌ای شکل گرفته، تعداد قابل توجهی از تانک‌های آمریکایی، فرانسوی، ایتالیایی روسی و برزیلی را برای نیروی زمینی خود به کار گرفتند و علاوه بر آن، به انواع هواپیمای جنگنده جدید نیز دست یافتند که برای جنگ‌های منطقه‌ای دارای قابلیت کاربرد دفاعی-تهاجمی بودند.

از جمله این هواپیماها باید به هواپیماهای اخطار سریع (آواکس) آمریکایی، میگ‌های مدل 25 و 29 روسی، هواپیماهای تورنادو، سوخو 24 و 25، میراژ F-1 و 2000، و جنگنده‌های F-15، F-16 و F-18 اشاره داشت.

علاوه بر اینها باید انواع موشک‌های خریداری شده را نیز در نظر گرفت که این جنگ‌افزارها، توان عملیاتی کشورهای حوزه خلیج فارس را چند برابر افزایش داد.

از این طرف، 10 سال تحریم ارسال سلاح از سوی غرب و 8 سال جنگ تحمیلی، موجب کاهش بنیه نظامی جمهوری اسلامی شده بود.

در دوره جنگ تحمیلی و به‌ویژه از سال 1367 به بعد، ایران در پی روابط با دولت‌هایی بود که ضمن حفظ استقلال کشور و عدم وابستگی به آنها، بتوان برخی تسلیحات و تکنولوژی‌های موردنیاز را از آن منابع وارد کرد.

دولت‌های اروپایی به دلایل مختلف نه‌تنها حاضر به انتقال جنگ‌افزار به ایران نبودند، بلکه حتی برای تکنولوژی‌های دومنظوره نیز محدودیت‌های گسترده‌ای ایجاد کردند. ازاین‌رو، گزینه‌های پیش روی جمهوری اسلامی ایران، به کشورهای چین، کره شمالی و روسیه محدود شده بود.

کشور چین به دلیل فشار آمریکا، حاضر به تأمین سلاح‌ها و تکنولوژی‌های موردنیاز ایران نبود و کره شمالی نیز از نظر تنوع فن‌آوری‌ها محدودیت‌هایی داشت، لذا گزینه روسیه، به‌عنوان مناسب‌ترین طرف تأمین‌کننده جنگ‌افزار مطرح شد.

بر اساس موافقت‌نامه 15 میلیارد دلاری ایران و شوروی در سال 1368، (1989) حدود 2 تا 4 میلیارد دلار به خرید جنگ‌افزار و تکنولوژی‌های مرتبط با آن اختصاص یافت و در سال 1380 نیز علی رغم فشارهای آمریکا، روس‌ها با لغو توافق‌نامه گور ـ چرنومردین (در سال 1995 که بر اساس آن، پس از اتمام زمان قرارداد ده ساله 1989، نبایستی قرارداد دیگری در زمینه نقل و انتقالات تسلیحاتی منعقد شود)، سند همکاری‌های دفاعی-نظامی 10 ساله‌ای را با وزیر دفاع ایران -که به مسکو سفر کرده بود- امضا کردند.

خبرگزاری اینترفاکس به نقل از کارشناسان روس گزارش داد که همکاری‌های نظامی با ایران سالیانه 300 میلیون دلار برای مسکو درآمد خواهد داشت.

این‌بار ایران به‌طورجدی شریک تسلیحاتی مسکو شده بود بطوریکه بر اساس برخی آمارها، بین سال‌های 1368 تا 1374، ایران معادل 5 میلیارد دلار از روسیه تسلیحات نظامی وارد کرده است.

در بهمن 1374 خبرگزاری اینترفاکس از میزان مبادلات نظامی دو کشور که بالغ‌بر فروش 437 میلیون دلار تجهیزات روسیه بود خبر داد و اعلام شد که روسیه و ایران برای یک برنامه همکاری‌ بلندمدت سیاسی و نظامی توافق به‌عمل آورده‌اند و ایران را سومین خریدار بزرگ تسلیحاتی (بعد از چین و هند) از روسیه عنوان کردند.

* ورود تجهیزات جدید از زیردریایی‌های دیزلی تا جنگنده‌

بر اساس مطالبی که طی سال‌های دهه 1990 در نشریات و سایت‌های اینترنتی منتشر شده، مهم‌ترین سلاح‌ها و تکنولوژی‌هایی که جمهوری اسلامی ایران از روسیه خریداری نموده به‌شرح زیر است:

3 فروند زیردریایی دیزلی کیلو کلاس (تایپ ٨٨٧)، جنگنده‌های MiG-29A/UB و Su-24MK، بالگرد‌های Mi-17، تانک T-72، نفربرهای B.M.P1 و B.M.P2، انواع موشک‌انداز و توپ‌های دوربرد، مین‌های هوشمند، اژدرهای دوربرد هدایت‌شونده و اجازه تولید موشک ضد تانک کورنکورس و موشک پدافندهوایی S-200.

آمریکا برای ایجاد محدودیت در همکاری با ایران، فشار مضاعفی بر روسیه آورد که البته روس‌ها نیز گاه به فشارهای آمریکا پاسخ مثبت داده و در برخی موارد نیز مقاومت کرده‌اند.

ازجمله این محدودیت‌ها، پروتکل سری «گورـ چرنومردین» بود که در می 1995 (اردیبهشت 1374) میان معاون رئیس‌جمهور آمریکا و نخست‌وزیر روسیه امضا شده بود.

مطابق این سند، روسیه متعهد شد با ایران قراردادهای جدید تسلیحاتی امضا نکند و اجرای قراردادهای امضا ‌شده را نیز تا پایان سال 1999 خاتمه دهد.

در مقابل، دولت آمریکا قول داده بود در مورد پروژه‌های جاری روسیه و ایران سروصدا نکند و مسئله مجازات روسیه را (مطابق با قانون 1992) درخواست نکند چراکه مطابق با قانون سال 1992، دولت ایالات‌متحده موظف است کشورهایی که به دولت‌های -به عقیده آمریکا- حامی تروریسم اسلحه می‌فروشند را مجازات کند.(روابط نظامی ایران و روسیه، دکتر جهانگیر کرمی)

* دست ایران در پوست گردو می‌ماند

بدون شک در مقطع پس از جنگ که بسیاری از سامانه‌ها و تجهیزات مهم یا از بین رفته و یا دچار استهلاک زیاد شده بود، تامین نیازهای تسلیحاتی کشور خصوصا از رقیب سنتی آمریکا اقدامی هوشمندانه و موثر بود چراکه ایران در قطع ارتباط کامل با ایالات متحده قرار داشت و می‌توانست از دشمنی میان دو قدرت مطرح جهان کمال استفاده را بکند اما این رابطه با روس‌ها چندان هم بی‌دردسر نبود و آنها در پروژه‌های بسیاری که حتی پول آن را نیز دریافت کرده بودند، کارشکنی‌هایی صورت دادند.

به عنوان مثال، در مقطع خرید جنگنده‌های میگ 29، پس از ورود فالکروم‌های خریداری شده به ایران، روند عملیاتی شدن این جنگنده‌ها «به دلیل مشکلات ایجاد شده توسط روس‌ها» مورد رضایت ایران قرار نگرفت و اگر جسارت و توان بالای متخصصان ایرانی نبود، به دلیل «پشتیبانی ناقص و نامطلوب روس‌ها» فالکروم‌های ایرانی نیز مانند برخی کشورها از رده خارج می‌شدند.

در واقع با وجود «در دسترس نبودن برخی دفترچه های فنی» که باید تحویل داده می‌شد، میگ‌های نهاجا نه تنها از پا نیفتادند بلکه روند نگهداری آنها نیز بهتر شد و در چند سال اخیر، چندین فروند از این پرنده‌های زمین‌گیر شده به خط پروازی بازگردانده شدند.

این کارشکنی‌ها و عدم ارائه مطلوب خدمات در موضوع خرید پرنده‌های سوخو نیز مشهود بود.

این هواپیما که به صورت استاندارد باید به تسلیحات دورایستا مجهز باشد، از ابتدا با توانمندی کامل عمل نمی‌کرد ولی چند سال گذشته را باید سال‌های تجدید حیات این پرنده برای نهاجا دانست زیرا قابلیت‌های متنوعی از این هواپیمای ارزشمند احیا شد که از آن جمله می‌توان به قابلیت سوختگیری هوایی جنگنده از جنگنده اشاره کرد. (پایگاه خبری تحلیلی مشرق)

عملکرد روس‌ها در خصوص تعمیرات و خدمات فنی زیردریایی‌ها هم جالب توجه بود.

به گفته امیر دریادار عباس زمینی فرمانده فنی نیروی دریایی ارتش در این باره توجه کنید: «زمانی که می‌خواستیم تعمیرات زیردریایی طارق را آغاز کنیم، کشور سازنده آن، روسیه سعی می‌کرد برخی مکانیزم‌های حساس و حیاتی این زیردریایی را به کشور خودش ببرد و می‌گفت شما استند تست و بستر و تجهیزات لازم برای آزمایشات برخی از این مکانیزم‌ها و سیستم‌ها را ندارید و باید این امکانات را به آنجا منتقل کنید تا آنجا مورد تست و ارزیابی قرار بگیرد، بعد از آنجا به مملکت ما برگردد اما بعد از اینکه تعمیرات زیردریایی در مملکت ما شروع شد و روس‌ها قطع امید کردند که قطعات به آنجا منتقل شود، باز هم آمدند و می‌خواستند بخشی از مکانیزم‌های حیاتی این زیردریایی اعم از تابلوی مربوط باتریها که رانش زیردریایی را تأمین می‌کند، دیزل ژنراتورها که باید روشن شود تا باتریها شارژ شود و تحرک زیردریایی را فراهم کند و موتورهای رزرو الکتریکی تحرک، را با خود ببرند تا در کشور روسیه مورد تست و ارزیابی قرار دهند.»

دریادار زمینی می‌گوید: «اما اگر آن روز ما اشراف کامل به موضوع و اطلاعات کافی نداشتیم و مدارک تعمیراتی و اطلاعات مربوط به دستگاه‌ها را به دقت مطالعه نکرده بودیم به راحتی سیستم‌ها به روسیه می‌رفت و باتوجه به این تحریمها دیگر به کشور باز نمی‌گشت و ما فقط یک پوسته خالی از زیردریایی طارق داشتیم.» (گفتگو باخبرگزاری فارس)

شرح پیمان‌شکنی و عدم همکاری روس‌ها در موضوع تعمیر و نگهداری و استفاده از تانک‌های T72 نیز داستانی طولانی دارد و اگر همان روحیه جهادی و اتکا به توان داخلی در نیروهای مسلح نبود، چه بسا باید از این زره‌پوش‌های قدرتمند در موزه‌ها و یا در کلاس‌های درس و آموزش استفاده می‌شد.

بخش دوم : فاز جدید روابط ایران و روسیه؛ با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در 31 دسامبر 1999 (10 دی 1378)

* پوتین با تغییر نگاه می‌آید

روند همکاری‌ نظامی ـ فنی روسیه با ایران پس از بحران کوزوو و روی کار آمدن پوتین در روسیه دچار تحولی اساسی شد.

در فروردین 1379 روسای ‌جمهور وقت ایران و روسیه در نیویورک با یکدیگر ملاقات کردند و در دی‌ماه همان سال «ایگور سرگیف» وزیر دفاع وقت روسیه به  ایران آمد.

در این دیدارها، مقامات دو کشور در مورد همکاری‌های نظامی به توافقات اساسی رسیدند و طرف روسی بر بی‌اعتبار بودن توافق «گورـچرنومردین» تأکید کرد. (این سند در می 1995 (اردیبهشت 1374) میان معاون رئیس‌جمهور آمریکا و نخست‌وزیر روسیه امضا شده بود که طبق آن، روس‌ها متعهد شدند با ایران قراردادهای جدید تسلیحاتی امضا نکنند و اجرای قراردادهای امضا ‌شده را نیز تا پایان سال 1999 خاتمه دهند.)

دو کشور همچنین قرار گذاشتند با تداوم همکاری‌های نظامی، در مورد مسائل امنیتی مشورت کنند، یکدیگر را در جریان دکترین‌های نظامی، ساختار ارتش و خطرات و تهدیدات امنیتی مشترک قرار دهند و به گسترش تماس‌ها و روابط نظامی، مبادلات دوجانبه و آموزش‌ نظامیان ایرانی در مؤسسات آموزشی روسیه همت گمارند.

وزیر دفاع روسیه، ایران را یک شریک قابل‌ اطمینان توصیف و آمادگی روسیه را برای همکاری‌های نظامی و فنی دوجانبه اعلام کرد.

* اعلام آمادگی روس‌ها برای فروش تسلیحات بیشتر به ایران

اندکی بعد، (اواخر اسفند 1379) رئیس جمهور وقت ایران به مدت 4 روز از روسیه دیدار کرد و چند توافق‌نامه مهم میان دو کشور امضا شد که سند معاهده اساس همکاری‌های همه‌جانبه، توافق‌نامه‌های اصولی در زمینه‌های مختلف فنی، صنعتی و اقتصادی و نیز تصمیم روس‌ها به تسریع در کار ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر و جبران عقب‌ماندگی صورت گرفته در زمینه ساخت آن، ازجمله دستاوردهای این سفر بود.

در اثنای این سفر، مقامات روسیه گفتند که علی رغم مخالفت‌های ایالات متحده، این کشور حتی مایل به فروش زیردریایی‌های دیزلی بیش‌تر به ایران است و هرگونه جنگ‌افزار پدافندی که ناقص توافق‌نامه‌های بین‌المللی نبوده و هماهنگ با پیمان‌های منع گسترش فن‌آوری‌های موشکی و هسته‌ای باشد را در اختیار کشورمان می‌گذارند و از قول مهدی صفری سفیر وقت ایران در مسکو  نیز نقل شد که روسیه می‌تواند در سال‌های آینده 7 میلیارد دلار از صادرات نظامی به جمهوری اسلامی به‌دست آورد.

سرانجام، پس‌ازاین رفت‌وآمدها، در مهرماه 1380، سند اجرایی همکاری‌های دفاعی ـ نظامی ایران و روسیه در جریان سفر وزیر دفاع ایران (دریابان علی شمخانی) امضا شد که بر اساس آن، ارزش مبادلات فنی و تسلیحاتی دو کشور سالانه حدود 300 میلیون دلار بود. (روابط نظامی ایران و روسیه، دکتر جهانگیر کرمی)

* اولین سفر پوتین به تهران

6 سال بعد و در 24 مهر 1386، ولادیمیر پوتین به ایران آمد و این اولین سفر رئیس جمهور روسیه به کشورمان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود. (از آخرین سفر رهبران شوروی به ایران نیز نیم قرن می‌گذشت)

سفر پوتین به تهران برای شرکت در دومین اجلاس روسای کشورهای حاشیه دریای خزر بدون حاشیه هم نبود و 2 روز پیش از آن، خبرگزاری اینترفکس به نقل از منابع امنیتی گزارش داده بود که چندین گروه انتحاری، ترور رییس جمهور روسیه در تهران را تدارک دیده‌اند و پوتین هم از این گزارشات مطلع شده است.

وزارت خارجه ایران بلافاصله این اخبار را تکذیب کرد و رئیس جمهور روسیه نیز که در آلمان به سر می‌برد، در واکنش به این اخبار گفت: «البته که به تهران می‌روم. اگر من به حرف‌های سرویس‌های امنیتی گوش کنم، هرگز نباید از خانه‌ام بیرون می‌آمدم.» (خبرگزاری مهر)

* قرارداد 800 میلیون دلاری زیر پای روس‌ها

جمهوری اسلامی ایران که پدافند هوایی و حراست از آسمان کشور را در اولویت اول می‌دید، برای حراست بهتر از آسمان ایران و مراکز مهم نظیر تاسیسات هسته‌ای و نیروگاه‌های اتمی، به سامانه های پدافندی مدرن و جدیدی نیاز داشت.

برای همین در همان سال 1386 (اواخر 2007) قرارداد خرید سامانه موشکی بُرد بلند پدافند هوایی S-300 میان ایران و روسیه امضا شد؛ قراردادی که طبق آن روس‌ها می‌بایست 5 آتشبار از این سیستم موشکی به ارزش حدود 800 میلیون دلار را به ایران تحویل می دادند؛ اما دیمیتری مدودف، رئیس جمهور وقت روسیه در سپتامبر سال 2010 میلادی با صدور فرمانی تحت عنوان «تدابیر مربوط به اجرای قطعنامه شماره 1929 شورای امنیت سازمان ملل متحد»، تحویل سیستم های S-300، تسلیحات زرهی و هواپیما، بالگرد و ناوهای جنگی به جمهوری اسلامی را ممنوع و در پی آن، مسکو قرارداد تحویل سیستم های S-300 را در سپتامبر همان سال لغو کرد تا یکی از بحث‌برانگیزترین چالش‌ها در روابط نظامی دو کشور آغاز شود.

ایران در واکنش به این اقدام روسیه به دادگاه داوری بین‌‌المللی در سوئیس شکایت کرد تا اینکه با گذشت حدود 5 سال از آن تاریخ و در حالیکه روس‌ها پس از ماجرای اوکراین در وضعیت ویژه‌ای قرار گرفتند و نشانه‌هایی از رسیدن به توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 به چشمشان خورد، سعی کردند بار دیگر به سمت همسایه جنوبی خود متمایل شوند که یکی از اولین قدم‌ها، دستور ولادیمیر پوتین مبنی بر لغو ممنوعیت واگذاری سامانه موشکی S-300 به ایران بود که در تاریخ 24 فروردین 94 صورت گرفت تا شاید یکی از پرسروصداترین توافقنامه‌های میان دو کشور با نتیجه مطلوب برای طرفین بسته شود. (خبرگزاری فارس94/1/25)

اگرچه بسیاری از ناظران داخلی و خارجی همچنان با نگاه بدبینانه به این موضوع نگاه می‌کردند اما انتشار تصاویر و اخبار تحویل سامانه های مختلف S-300 از جمله سیستم های راداری، خودرویی و موشکی به ایران به تمامی بدبینی‌ها پایان داد و اگرچه ایران در ابتدا خواهان مدل P.M.U1 این سامانه بود ولی بنا بر اخباری که خبرگزاری تسنیم آن را منتشر کرد، بعد از تحویل موشک های این سامانه گفته شد که ایران سامانه S-300 از مدل P.M.U2 را در اختیار گرفته است.

* عملکرد روس‌ها در مذاکرات هسته‌ای

اواخر تیرماه سال 94، مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5 به راند پایانی خود رسیده بود اما بیشترین تمرکزها و چالش‌ها بر سر موضوعات نظامی و تحریم‌های اعمال شده بر ایران در این حوزه بود که کار توافق را با چالش جدی روبرو می‌کرد.

اهمیت این موضوعات به قدری بود که طرفین می‌گفتند حاضرند در صورت محقق نشدن این خواسته‌ها، میز مذاکرات را ترک کنند.

یکی از این جدال‌های موجود، لغو تحریم های ایران در حوزه‌های نظامی به ویژه موشکی بود و در این میان روس‌ها بیشترین همراهی را با ایران داشته و بارها خواستار لغو تحریم‌های نظامی و فروش تجهیزات به جمهوری اسلامی شدند و بیشترین اظهارنظرها نیز در این خصوص متعلق به آنهاست؛ سخن سرگی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه مبنی بر اینکه «با برداشته شدن تحریم تسلیحاتی، همکاری‌ ها با ایران رشد و توسعه یابد»، تایید این مدعاست.

وی معتقد است «برطرف شدن تحریم تسلیحاتی ایران، منظره خوبی از همکاری‌ های نظامی میان تهران و مسکو فراهم خواهد آورد.» (خبرگزاری فارس به نقل از اسپوتنیک)

این اظهارنظر روس‌ها، در رسانه‌هایشان نیز گسترش یافت؛«ایتارتاس» در این خصوص می‌نویسد: «روسیه می خواهد تا پس از امضاء توافق هسته‌ای گروه 1+5 با ایران، تحریم‌های تسلیحاتی علیه این کشور لغو گردد» و بر اساس اظهارات سرگی ریابکوف نتیجه می‌گیرد که «مسکو در اولین گام پس از توافق هسته‌ای با ایران خواستار لغو تحریم‌های نظامی علیه تهران خواهد شد.» (خبرگزاری مهر به نقل از ایتارتاس)

ابراز این سخنان تنها به معاون وزیر خارجه روس‌ها محدود نشد. سرگی لاورف وزیر خارجه روسیه نیز بر لغو این تحریم‌ها تاکید کرد و اندکی بعد، پس از پایان سفر حسن روحانی به اوفای روسیه، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور این کشور نیز به اظهار نظر در این باره پرداخت و خواستار «لغو کامل تحریم های ایران در کوتاهترین زمان ممکن» شد. (خبرگزاری ایسنا به نقل از اینترفکس)

در اینکه روس‌ها قطعا همچون دیگر کشورها منافع خود را در نظر داشتند تا با فروش تجهیزات نظامی به همسایه جنوبی سود خود را برند شکی نیست اما به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران نیز به برقراری این رابطه و پیشرفت آن نه تنها بی میل نیست بلکه با جدیت می‌خواهد از این موضوع به عنوان یک فرصت برای تقویت بنیه دفاعی خود بهره گیرد.

 «مارینا بالتاچوا» کارشناس روس در مسائل بین‌الملل به منفعت روس‌ها در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید:«اما چرا روسیه از لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران حمایت می‌کند؟ زیرا آمریکا و غرب با نفوذ در اوکراین و آسیای مرکزی روسیه را محاصره کردند، بنابراین هرکس دشمن آمریکا است، دوست روسیه است و مسکو در تمام زمینه‌ها از او حمایت می‌کند».‎

وی معتقد است: «لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، متحدان عربی آمریکا را می‌ترساند ولی مسکو از رفع محدودیت تسلیحاتی، نفع می‌برد.» (خبرگزاری فارس به نقل از روزنامه وزگلاد)

این درحالیست که روابط نظامی ایران و روسیه -همانطور که پیش از این گفته شد- در طول چند دهه- خصوصا در سال‌های گذشته- درگیر فراز و نشیب‌های فراوانی بوده است اما با نزدیک شدن به پایان گفتگوهای هسته‌ای و احتمال لغو تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، بار دیگر روس‌ها عزم خود را برای جلب نظر ایران جهت همکاری‌های آینده در حوزه نظامی و فروش تجهیزات و سامانه های بیشتر به ایران جزم کردند.

* تهران و مسکو میزبان وزرای دفاع

3 ماه قبل از دستور رئیس جمهور روسیه مبنی بر لغو قانون عدم تحویل S-300 به ایران، «ارتشبد سرگی شویگو» وزیر دفاع این کشور، در شامگاه دوشنبه 29 دی ماه 93 در حالی وارد فرودگاه مهرآباد شد که حدود 15 سال از آخرین سفر وزیر دفاع وقت روس‌ها به ایران می‌گذشت و «گسترش مناسبات دفاعی» به عنوان یکی از مهمترین برنامه‌ها، در دستور کار سفر ارتشبد شویگو قرار داشت.

«سردار حسین دهقان» در دور اول این دیدارها، بر لزوم همکاری، هم فکری و تعامل طرفین تاکید کرد و اظهار داشت: «ایران و روسیه به عنوان 2 همسایه دارای دیدگاه های مشترک در قبال مسایل سیاسی، منطقه ای و جهانی، می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های خود، الگویی از همکاری‌های مکمل دو کشور را به نمایش بگذارند.»

وزیر دفاع کشورمان مشخصا به «تقویت و گسترش  مناسبات دفاعی- نظامی» میان ایران و روسیه اشاره کرد و از آمادگی جمهوری اسلامی برای بسط و توسعه هر چه بیشتر این روابط خبر داد.

وزیر دفاع روسیه نیز با ابراز خرسندی از سفر به جمهوری اسلامی ایران، بر گسترش روابط همه جانبه و «بلند مدت» میان دو کشور تاکید کرد و «گسترش و تعمیق روابط دفاعی و فنی» با ایران را فاکتور بسیار مهمی در تامین امنیت و ثبات منطقه‌ای و جهانی دانست.

شویگو با اشاره به اهمیت موافقت نامه ای که در این سفر به امضا رسید، اظهار امیدواری کرد که با امضای این توافق نامه، همکاری های دفاعی- نظامی دو کشور بیش از پیش ارتقا و گسترش یابد.

در این موافقتنامه، با اشاره به منافع مشترک طرفین، بر بسط و توسعه و ارتقای سطح همکاری نظامی – دفاعی تاکید شد.

توسعه روابط در زمینه انواع آموزش‌های نظامی، برگزاری رزمایش‌های مشترک، بازدید و حضور شناورهای نظامی از بنادر یکدیگر، مبارزه با دزدان دریایی در دریای خزر و آبهای بین المللی از دیگر مفاد این موافقت نامه  به شمار می‌رود.

* توسعه روابط دفاعی ایران و روسیه شتاب می‌گیرد

وزرای دفاع دو کشور پس از امضای توافقنامه همکاری، بار دیگر در یک نشست خبری مشترک شرکت کرده و این بار سردار دهقان از «شتاب‌ توسعه روابط دفاعی میان ایران و روسیه» سخن گفت و توافقنامه امضا شده را به عنوان مبنا و نقطه آغازین برای توسعه همکاری‌های نظامی و دفاعی در سطوح مختلف دانست.

دهقان از اراده قاطع رهبران دو کشور برای توسعه همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف خبر داد و تصریح کرد:«روسیه مقتدر و ایران مقتدر و مستقل، در سایه همکاری‌های مشترک می‌توانند  اثرات پایداری بر ثبات، صلح و امنیت منطقه‌ای و جهانی بگذارند.»

اولین خبر از احتمال لغو عدم واگذاری S300 توسط روس‌ها نیز در همین سفر اعلام شد و ارتشبد شویگو از سردار دهقان دعوت کرد تا برای حضور در چهارمین کنفرانس امنیت بین‌الملل مسکو در سال 2015، به این کشور سفر کند.

* دهقان به روسیه می‌رود

دعوت رسمی وزیر دفاع روسیه از سوی همتای ایرانی خود مورد پذیرش واقع شد و سردار دهقان در تاریخ 26 فروردین 94 تهران را به مقصد مسکو ترک کرد.

ناظران خارجی این سفر را نشانه‌ای دیگر از تلاش دو کشور برای گشودن فصلی نو در همکاری‌های دفاعی و نظامی ارزیابی کردند.

تنها 2 روز قبل از سفر دهقان به مسکو بود که پوتین دستور لغو عدم واگذاری موشک‌های S-300 به ایران را صادر کرد و همین موضوع بر اهمیت سفر وزیر دفاع جمهوری اسلامی به روسیه ‌می‌افزود.

سفر وزرای دفاع ایران و روسیه و دیدارهای آنها تنها به این موارد محدود نبود و چند بار دیگر نیز این اتفاق رخ داد.

* روس‌ها جنگنده جدید به ایران می‌دهند؟

اظهارات و پالس‌های مثبت این چنینی در ارتقاء روابط 2 کشور، گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای را بیشتر کرد. برای نمونه، پایگاه آمریکایی «بیزینس اینسایدر» (business insider) نوشت: «روسیه و آمریکا ساخت نسل پنجم جنگنده‌هایشان را در دستور کار دارند. درحالی که آمریکا جنگنده‌های اف-35 را با شرکای منتخبی از سراسر جهان می‌سازد، روسیه نیز ساخت نسل پنجم جنگنده‌های این کشور -سوخو 50- را آغاز کرده است.»

به گفته این سایت، «همانند پروژه F-35 آمریکا، سوخو 50 روس‌ها نیز شرکای خارجی دارد و مدل نهایی آن نیز تا سال 2016 بطور کامل عملیاتی خواهد شد.»

این سایت در ادامه مدعی می‌شود که مدل‌های دیگری از این جنگنده‌ برای کره جنوبی و «ایران» در حال ساخت است و این هواپیماها تا سال 2022 تحویل جمهوری اسلامی خواهد شد. (سایت خبری تحلیلی مشرق)

قابل ذکر است که این موضوع مسکوت ماند و هیچ‌یک از مقامات ایران و روسیه آن را تایید یا تکذیب نکردند.

* پرنده‌های جدید از شمال می‌آیند

شهریور 1394 و در جریان برگزاری نمایشگاه هوافضای ماکس 2015 در روسیه، «سورنا ستاری» معاون رئیس جمهور که برای شرکت در این نمایشگاه به مسکو سفر کرده بود، به خبرنگار فارس گفت که در جریان دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه درخصوص جنگنده‌های سوخو30 نیز صحبت شده و پوتین نیز از این موضوع استقبال کرده است.

ستاری البته توضیحات بیشتری نداد ولی برای اولین بار بود که یک مقام رسمی ایران درخصوص خرید جنگنده صحبت کرده و نام مشخصی از یک مدل هواپیما اعلام می‌کرد.

گمانه زنی‌ها در این باره ادامه داشت و منابع غیررسمی از قطعی بودن تصمیم ایران برای خرید جنگنده سوخو 30 خبر می‌دادند تا اینکه سردار حسین دهقان وزیر دفاع در بهمن ماه سال 94 با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری، بار دیگر به این موضوع اشاره کرد و گفت که خرید سوخوها در مرحله پش قرار داد است.

* واشنگتن مانع فروش سوخو-٣٠ روسیه به ایران مى شود

اواسط فروردین 95 کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا، نشست استماعی با موضوع «اقدامات اخیر ایران و اجرای برجام» برگزار کرد و تام شانون، معاون وزیر خارجه آمریکا نیز مهمان این نشست بود.

وی در این نشست، ضمن اشاره به موضوع فروش جنگنده‌های سوخو30 روسیه به ایران، آن را ناقض قطعنامه سازمان ملل خواند و گفت که واشنگتن از مسیر شورای امنیت سازمان ملل متحد مانع فروش این هواپیماها به ایران خواهد شد. (خبرگزاری فارس)

* مسکو: فروش سوخو-30 به ایران خلاف قطعنامه شورای امنیت نیست

این اظهارات معاون وزیر خارجه آمریکا بلافاصله با واکنش مسکو مواجه شد و وزارت خارجه روسیه طی بیانیه‌ای در این باره اعلام کرد که مسکو فروش جنگنده و تانک (T-90) به ایران را خلاف قطعنامه شورای امنیت نمی‌داند. (خبرگزاری فارس)

به نوشته خبرگزاری اینترفکس، وزارت خارجه روسیه همچنین تأکید کرده است که مسکو برای فروش این جنگ‌افزارها نیازی به مجوز شورای امنیت نداشته و درخواست چنین مجوزی هم نخواهد کرد.

* امضای قرارداد فروش سوخو30 تا پایان سال 2016

در آخرین خبرها راجع به ماجرای سوخو، روز 17 فروردین 95، بخش خبری ساعت 9 صبح شبکه یک سیما از امضای قرارداد فروش فلانکرها میان ایران و روسیه تا پایان سال جاری میلادی خبر داد.

گزارش خبری سیما که در آن به ویژگی‌های جنگنده سوخو30 (نوع SM) پرداخته شد، به گونه‌ای بود که به نظر می‌رسید ماجرای فروش این نوع از جنگنده‌های روس به ایران به مراحل جدی خود نزدیک شده است.

البته بنا بر اظهار نظر رسانه های روسی، یکی از برنامه های وزیر دفاع ایران در سفر به مسکو در اردیبهشت سال جاری، همین موضوع جنگنده‌های سوخو و تانک T-90 بوده است.

* انگشت ایران روی تانک T-90

یکی از مهمترین خریدهای ایران از روس‌ها در گذشته، تانک های T-72 بود که در واقع ستون فقرات زرهی کشور را تشکیل می‌داد و حالا بعد از چندین سال ایران به دنبال خرید تانک T-90 نیز از روسیه است.

این را هم امیر پوردستان فرمانده نیروی زمینی ارتش و هم سردار دهقان وزیر دفاع در اظهارات خود به صراحت اعلام کردند.

* پیشنهادهای نظامی به ایران در سفر دریادار سیاری به روسیه

گسترش روابط نظامی با روسیه به حوزه دریا هم کشیده شد که نمونه آن از سرگیری بازدید ناوگروه‌های دو کشور از بنادر یکدیگر بود.

در نهم تیرماه 94 نیز یک هیات نظامی به سرپرستی فرمانده نیروی دریایی ارتش عازم روسیه شد تا «دریادار حبیب‌الله سیاری» در کنفرانسی با موضوع تبیین توافقنامه امنیتی دریای خزر -که اولین بار جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد برگزاری آن را داده بود- شرکت کند.

در کنار این همایش، فرمانده نداجا به بازدید از نمایشگاه دریایی روس‌ها رفت؛ نمایشگاهی که هر 2 سال یکبار با حضور ده‌ها کشور در شهر سن ‌پترزبورگ برگزار می‌شود.

امیر دریادار «عباس زمینی» فرمانده فنی نیروی دریایی ارتش که در این هیات حضور داشت، شرکت در نمایشگاه دریایی روسیه را «فرصتی خوب» برای آشنایی با فنآوری‌های جدید نظامی در عرصه دریایی در این کشور عنوان کرد و «ویکتور چیرکف» فرمانده نیروی دریایی روسیه هم همان نشست امنیتی دریای خزر، از گسترش و استحکام روز به روز روابط با ایران در زمینه همکاریهای امنیتی دریایی سخن گفت. (پایگاه اطلاع رسانی نیروی دریایی ارتش)

سفر فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران به روسیه مورد توجه رسانه‌های این کشور قرار گرفت. برای مثال خبرگزاری «تاس» طی گزارشی نوشت: «مسکو آماده است طیف گسترده‌ای از تجهیزات دریایی و سلاح را در اختیار تهران قرار دهد.»

شرکت در مراسم به آب اندازی زیردریایی دیزلی-برقی «استاری آسکل» از دیگر برنامه‌های دریادار سیاری در سفر به روسیه بود.

* پوتین بدون تشریفات به دیدار رهبر معظم انقلاب می‌رود

دومین روز از آذر 94، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه برای شرکت در اجلاس کشورهای صادرکننده گاز به تهران آمد اما در اقدامی نادر،  بدون تشریفات مرسوم، پس از پیاده شدن از هواپیما مستقیما به خیابان فلسطین تهران و دیدار با رهبر معظم انقلاب رفت.

این دیدار از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود و بسیاری از تحلیلگران یکی از مباحث گفتگو در این دیدار را موضوع سوریه و نیز مراودات راهبردی میان ایران و روسیه عنوان کردند.

دیدار پوتین با رهبر معظم انقلاب قدری بیش از 2 ساعت به طول انجامید و رئیس جمهور روسیه آخرین شخصیتی بود که خود را پس از انجام این دیدار به اجلاس صادرکنندگان گاز رساند تا برخی اینگونه تحلیل کنند که پوتین از سفر به تهران اهدافی مهمتر از اجلاس گاز داشته است.

در این دیدار، رئیس جمهور روسیه یک نمونه از نسخ خطی قرآن را به رهبر انقلاب هدیه داد که بازتاب‌های فراوانی در رسانه‌های داخلی و خارجی پیدا کرد.

* نبرد مشترک در سوریه

حدود 5 سال از ماجرای درگیری سوریه با گروه‌ها تروریستی می‌گذشت و روس‌ها از مدتی قبل در همراهی با ایران وارد این میدان شده و در حوزه های مختلف به ویژه حملات هوایی با استفاده از جنگنده‌های خود علیه تروریست‌ها عمل می‌کردند.

اگرچه برخی موارد مانند پذیرش آتش‌بس از سوی روس‌ها (که به اعتقاد برخی، موجبات فاجعه «خان طومان» و از دست دادن این منطقه را فراهم کرد) موجب دلخوری‌هایی شد، اما به هر حال ایران و روسیه مهمترین کشورهایی بودند که مستقیما در ماجرای مقاومت سوری‌ها در برابر تروریست‌ها نقش ایفا می‌کردند و حتی سردار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران نیز با سفر به مسکو با رئیس جمهور روسیه دیدار کرده و می‌گویند این دیدار نقش موثری در همراهی و هماهنگی مسکو با تهران در قضیه سوریه داشته است.

* استقرار بمب‌افکن‌های روس در خاک ایران/ هدف: عملیات علیه تروریست‌ها در سوریه

روز سه شنبه (26 مرداد) خبری مبنی بر حضور بمب‌افکن های راهبردی TU-22 روسیه در یکی از پایگاههای هوایی ایران (پایگاه شهید نوژه همدان) در رسانه ها منتشر شد که در نوع خود خبری مهم محسوب می‌شود.

البته پیش از آن نیز اتفاقات مشابهی در سطوح پایین‌تر در این باره رخ داده بود که اخبار آن به صورت رسمی و غیررسمی در رسانه‌ها منتشر می‌شد اما اقدام اخیر -بخصوص حضور بمب‌افکن‌های راهبردی «بک فایر» روسیه در ایران- از سطح همکاری به مراتب بالاتر و راهبردی‌تری میان دو کشور خبر می‌دهد که البته با نگاهی به آغاز فصل جدید مراودات نظامی میان ایران و روسیه خیلی هم عجیب نیست.

وزارت دفاع روسیه استقرار بمب‌افکن‌های این کشور در ایران را تائید و اعلام کرد که این هواپیماها برای حمله به مواضع داعش در سوریه به کار گرفته می‌شوند. 

بنا بر اعلام وزارت دفاع روسیه، تهران و مسکو توافقنامه‌ای را امضا کرده‌اند که به روس‌ها اجازه می‌دهد بمب‌افکن‌های راهبردی خود را -جهت انجام عملیات علیه تروریست‌ها در سوریه- در پایگاه شکاری «نوژه» همدان مستقر کند.

به نوشته وبگاه شبکه «راشاتودی» روسیه همچنین اعلام کرده بمب‌افکن‌هایی که در ایران حضور یافته بودند، چند بار مواضع تروریست‌ها را در سوریه هدف حملات هوایی قرار داده‌اند.

علاوه بر بمب‌افکن‌های دوربرد استراتژیک Tu-22، جنگنده-بمب‌افکن‌های پیشرفته Su-34 هم در پایگاه هوایی همدان حضور داشتند.

طبق توافق روسیه با ایران برای استفاده از پایگاه نوژه جهت عملیات در سوریه، زمان پرواز جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های این کشور تا 60 درصد کاهش یافته که هم از هزینه‌ی حملات ضد داعش کاسته و هم بر دقت این حملات می‌افزاید.

طبق اطلاعات منتشر شده، هواپیماهای بمب‌افکن TU-22M3 روسیه در 3  پایگاه «انگلز»، «رازیان» و «موزدک» در خاک این کشور مستقر هستند که فاصله این پایگاه‌ها تا سوریه (جهت انجام عملیات هوایی) چیزی بین 2 تا 3هزار کیلومتر است.

اگرچه هواپیماهای «بک فایر» بردی در حدود 7هزار کیلومتر دارند اما به هر حال وقتی این پرنده‌ها مسلح شوند، محدودیت‌هایی بر آنها تحمیل خواهد شد ازجمله مصرف سوخت بیشتر و یا کمتر شدن برد عملیاتی موثر آنها. لذا طبیعی است که ایران به درخواست متحد خود در یک نبرد مشترک، جهت استفاده از پایگاه هوایی این کشور به منظور کمتر شدن فاصله مبدا پرواز تا هدف پاسخ مثبت دهد. (فاصله پایگاه هوایی نوژه در همدان تا سوریه کمتر از هزار کیلومتر است.)

* روابط ایران روسیه راهبردی است

امیر دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز در واکنش به انتشار خبر استفاده روسیه از فضا و امکانات ایران برای حمله به تروریست ها در سوریه گفت: همکاری های تهران - مسکو برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این زمینه تبادل ظرفیت و امکانات داریم.

(برای مطالعه بیشتر در این رابطه اینجا را کلیک کنید)

* پیمان شانگهای و حمایت روسیه از عضویت ایران

جمهوری اسلامی ایران از مدتها قبل به دنبال عضویت دائم در پیمان شانگهای بود اما در تیرماه سال جاری مجددا با این عضویت مخالفت شد در حالی که روسیه بیشترین تلاش را برای متقاعد کردن اعضا برای پذیرش ایران کرده و معتقد بود با لغو تحریم‌های غرب علیه ایران،‌ عضویت تهران در این سازمان امکان‌پذیر خواهد شد. اما یکی از مخالفین، کشور چین بود.

سازمان همکاری شانگهای تاکنون برای مسکو و پکن به مثابه ابزاری جهت اِعمال نفوذ در منطقه عمل کرده است؛ هرچند چین برخلاف روسیه ممکن است تمایلی به اتخاذ گرایش ضد غربی در این سازمان نداشته باشد.

«بختیار خاکیموف» نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در سازمان همکاری شانگهای در جریان نشست رهبران کشورهای عضو این سازمان در تاشکند ازبکستان (23 و 24 ژوئن) به خبرنگاران گفت که موضع روسیه در حمایت از آغاز هرچه سریعتر روند پذیرش (عضویت ایران) روشن است.

وی در ادامه افزود که روسیه در این مرحله نتوانست با همتایان خود بر سر عضویت ایران به توافق برسد،‌ اما این کشور به تلاشهای خود در این زمینه ادامه خواهد داد.

نماینده ویژه چین البته در این نشست از اظهارنظر در خصوص عضویت ایران خودداری کرد. اما «وانگ ایی» وزیر خارجه چین گفت که پکن قصد دارد در وهله اول روند پیوستن هند و پاکستان به این سازمان را در دستور کار قرار دهد.

* ورود نسل جدید از اسلحه‌های دوست داشتنی

اخیرا خبرگزاری تسنیم از ورود اسلحه‌های کلاشینکف مدل AK103 از روسیه خبر داد و نوشت که این سلاح پس از ورود به کشور، در اختیار برخی یگان‌های نیروهای مسلح کشورمان نیز قرار گرفته است.

اگرچه به نظر می‌رسد ورود این سلاح به تعداد محدود برای استفاده در برخی یگان‌های ویژه بوده باشد ولی به هر حال نفس خرید اسلحه جدید از روس‌ها برای جایگزینی احتمالی با کلاشینکف‌های قدیمی در نیروهای مسلح، یک خبر مهم است که البته می‌تواند بر میزان خرید و گستره استفاده آن در نیروهای مسلح نیز افزوده شود.

* نتیجه

آنچه گفته شد، مروری بود بر برخی فراز و فرودهای روابط ایران با روس‌ها در طول دهه‌های گذشته؛ چه در دوران روسیه تزاری، چه در سال‌های اتحاد جماهیر شوروی و چه پس از تشکیل جمهوری فدراسیون روسیه. اما آنچه اکنون بیشتر مد نظر قراردارد این است که شواهد نشان می‌دهد که دور جدیدی از روابط میان ایران و روسیه خصوصا در حوزه نظامی و تسلیحاتی در حال شکل‌گیری است؛ روابطی که البته رهبر معظم انقلاب در خصوص آن بر چند نکته مهم تاکید فرموده‌اند: اول اینکه «استحکام روابط با رعایت منافع ملی باشد» و دوم«روابط و گسترش مناسبت با روس‌ها بنیادی، ماندگار، محکم و راهبردی برگزار شود.»

ایران و روسیه، همسایگانی هستند بدون مرز مشترک؛ البته تــا سال 1991 مرزی به طول 2000 کیلومتر میان دو کشور وجود داشت که بــا احتساب افغانستان ـکه تمام شئون آن در دست اتحاد شوروی بودـ تقریباً این رقم بـه 2500 کیلومتر می‌رسید اما امروز دیگر آن مرز وجود ندارد و به جای آن، 8 کشور بین ایران و روسیه قرار گرفتند؛ 8 کشوری که 5 کشور آن در آسیای مرکزی و 3 کشور در قفقاز است.

بارها بر این نکته تاکید شده که منافع هیچ دو کشوری به صورت صددرصد منطبق با هم نیست اما کشورها می‌توانند علایق مشترکی با هم داشته باشند.

ایران می‌تواند بسیاری از نیازهای تکنولوژیک خود را با قیمت‌های ارزان و قابل دسترسی، از روسیه فراهم کند و از آن طرف بازار روسیه نیز برای تولیدات و فرآورده‌های ایران بسیار وسیع خواهد بود.

بسیاری بر این باورند که روابط با روسیه می‌تواند موازنه دهنده موضع ایران در مسائل بین‌المللی به ویژه در مقابل غرب باشد، بازدارنده سایر قدرت‌های منطقه‌ای نظیر ترکیه و پاکستان باشد و تلاش‌های آنها را برای حذف نقش ایران در منطقه ناکام گذارد و این روابط به مسکو نیز برای توسعه نفوذش در مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای، به ویژه در خلیج فارس و خاورمیانه کمک خواهد کرد و همچنین به حل مشکلات این کشور در سطح داخلی و منطقه‌ای به ویژه در مسئله اسلام‌گرایی و مسئله خزر کمک خواهد کرد.

در واقع روسها به ایران به چشم دریچه‌ای برای حضور فعالانه‌تر در محیط امنیتی خاورمیانه و خلیج فارس نگاه می‌کنند؛ حضوری که برای آنها از یک اهمیت ویژه بین المللی برخوردار است.

از اینها گذشته، حضور آمریکا در خاورمیانه، آسیای مرکزی، قفقاز و لشکرکشی ایالات متحده به کشورهایی چون عراق و افغانستان، تحولات سوریه و یمن ازجمله مهمترین مسایل منطقه‌ای است که جزو دغدغه‌های مشترک ایران و روس بشمار می‌رود.

درحوزه نظامی نیز جمهوری اسلامی ایران اگرچه در طول 38 سال گذشته به موجب تحریم‌های صددرصدی و کامل -خصوصا در عرصه نظامی- نشان داده که نه تنها از پا نخواهد نشست بلکه به پیشرفت‌های وسیعی نیز در عرصه طراحی، تولید و ساخت سامانه های پیشرفته نظامی دست یافته اما در کنار این خودکفایی، از فرصت‌های پیش روی خود نیز برای تقویت هرچه بیشتر این بنیه و استفاده از تجربیات دیگران غافل نخواهد بود.

در واقع باید اذعان کرد رویکرد تهران در همکاری‌های دفاعی با مسکو متفاوت از برخی کشورهای همسایه به‌عنوان خریداران صرف جنگ افزار است و نیازهای دفاعی ایران بیش‌تر از راه همکاری‌های فنی و انتقال فناوری‌های نوین نظامی برآورده می‌شود که در این ارتباط، بسترهای مناسبی برای همکاری در عرصه‌های نظامی-امنیتی زمینی، هوایی، دریایی، سایبری و فضایی می‌تواند شکل بگیرد.

یکی دیگر از نکات ضروری، توجه به این اصل است که «هیچ دوست و دشمنی در فضای بین المللی، دائمی نیست و این اهداف و منافع مشترک است که به نوع روابط 2 یا چندجانبه واحدهای ملی شکل می‌دهد.»

نکته بعدی -همانطور که در این گزارش هم به آن اشاره شد- توجه به سوء سابقه روس‌ها در برخی همکاری های گذشته است و اینکه متاسفانه تولیدکنندگان روس، بارها محصولاتی ناهمگون و دچار مشکل را حتی به مشتریان نزدیک خود تحویل داده­‌اند که خشم گسترده آنان را در پی داشته است. درگیری­ های هند با روسیه بر سر سوخو 30 و الجزایر و پرو بر سر میگ 29، نمونه­ های غیر ایرانی این سابقه نه چندان مطلوب است و قطعا تصمیم‌گیرندگان ایرانی در این رابطه دست به انتخاب­ هایی دقیق و حساب شده خواهند زد تا جلوی تکرار مشکلات گذشته را بگیرند.

البته در کنار این موضوعات نباید از فشارهای خارجی که به روسیه وارد خواهد شد غافل ماند؛ فشارهای آمریکا، اروپا، کشورهای عربی و اسرائیل بود که روسیه را از تعمیق روابط نظامی با ایران باز داشت و روس‌ها را از فروش و واگذاری اقلام پیشرفته تسلیحاتی منصرف کرد که نمونه بارز آن را در موضوع موشک‌های S-300 مشاهده شد و هیچ بعید نیست به عنوان مثال در آینده نیز روسیه به سبب فروش سلاح به ایران تحت فشار بیشتری قرار گیرد. باید دید روس‌ها چه میزان در برابر این فشارها تاب خواهند آورد؟

امروز در هر دیدار دوجانبه مقامات ایران و روسیه، از روسای جمهور گرفته تا وزرای خارجه و دفاع، یکی از مهمترین موضوعات مورد علاقه دوطرف، صحبت درخصوص توافق‌های نظامی و تسلیحاتی است و این یک دلیل دارد، همه این شواهد می‌گوید که ایران و روسیه به شدت به یکدیگر نزدیک شده‌اند و برای شنیدن اخبار جدید باید منتظر ماند.(+)

مهدی بختیاری