تحلیل و جدول تعهدات ایران و 1+5 در توافق ژنو

اما آنچه که اکنون مورد توجه قرار دارد آن است که آیا این توافقنامه در راستای منافع ایران در برداشتن گام های متوازن و همسان بوده و به بیان دیگر گام‌های اعتمادساز ایران در برابر امتیازاتی که غرب به ایران داده، متوازن است؟

بررسی توافقنامه ژنو بیانگر آن است که ایران در برابر 4 امتیاز بزرگ و اصلی خود یعنی تعلیق غنی سازی اورانیوم 20 درصد، تعلیق غنی سازی بالاتر از 5 درصد، تعطیلی راکتور آب سنگین اراک و نظارت های گسترده و روزانه از تاسیسات و معادن مربوط به انرژی هسته ای که به عقیده برخی کارشناسان هر یک از این امتیازات می توانست معادل 11 امتیاز واگذاری غرب و حتی بیشتر از آن باشد،  امتیازاتی را به دست آورده است که  یکی نسبت چندانی با وزن این امتیازات ندارند.

از سوی دیگر ، به عقیده کارشناسان، متن بیانیه ژنو که گفته می شد برای به کارگیری الفاظ و عبارات آن، مذاکرات فشرده ای صورت گرفته است «کلی، تفسیر پذیر و مبهم» است.

بحث درباره حق غنی سازی ایران، به حساب نیاوردن ایران در زمره کشورهای عضو ان پی تی با توجه به عبارت پایانی بیانیه، مشخص نشدن میزان اعتبار قطعنامه های شورای امنیت در موضوع هسته از حمله موادر تفسیر پذیر است که در گزارشی دیگر به آن پرداخته می شود.

غرب به ایران چه می دهد؟

در مقابل تعهدات کلی و تفسیر پذیر ایران، متن تعهدات غرب بسیار جزئی و غیرقابل تفسیر است.

برقراری بیمه حمل و نقل برای صادرات نفت ایران با میزان فعلی (یک میلیون بشکه در روز) از امتیازاتی است که غرب متعهد به ارائه آن شده است. این امتیاز در مقایسه با امتیاز دیگر ارزش بهتری دارد چه آنکه بیمه نشدن شرکت های کشتی های نفت کش سبب شده بود که واسطه ها در تجارت نفت نقش اساسی را ایفا کنند و مشکلاتی را برای وزارت نفت به وجود آورد.

1+5 البته با زیرکی توانست که "متوقف ساختن تلاش‌های بیشتر برای کاهش فروش نفت خام ایران" را نیز به عنوان یک امتیاز بزرگ غرب به ایران به حساب آورد.

به بیان دیگر ادامه روند فروش نفت در حجم فعلی یعنی یک میلیون بشکه در روز به عنوان یک امتیاز به حساب آمده است . در حالی که پیش از تحریم ها، ایران دو و نیم میلیون بشکه نفت خود را به فروش می رساند با این حال ادامه روند تحمیلی فعلی نیز به عنوان یک امتیاز از سوی غرب در نظر گرفته شده است. تنها تفاوتی که صورت گرفته این است که ایران دیگر برای فروش یک میلیون بشکه نفت خود نیازی به دور زدن تحریم ها ندارد و می تواند از خدمات بیمه و حمل و نقل با آن همراه خواهد بود.

گفتنی است آمریکا اگر می توانست مقابل دور زدن تحریم های ایران و همین مقدار فروش نفت را بگیرند دریغ نمی کرد اما راه هایی که ایران برای فروش این مقدار نفت به وجود آورده بود در کنار نیاز مبرم کشورهای خریدار سبب شده بود که فروش نفت از میزان حداقلی خود یعنی یک میلیون بشکه در روز پایین تر نیاید.

رفع تحریم در حوزه صادرات پتروشیمی ایران و همچنین رفع تحریم طلا و فلزات گرانبها که از آن به عنوان امتیازات بزرگ غرب یاد می شود. البته ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین ذخایر طلا را در خزانه خود نگهداری می کند . همچنین تجارت پنهانی طلا و دور زدن تحریم ها در این حوزه به سادگی صورت می گرفت.

صادرات پتروشیمی نیز از جمله حوزه هایی است که در زمان تحریم نیزبه دلیل نیاز مبرم عراق و ترکیه و دیگر کشورها از جمله کشورهای آفریقایی با این کشورها به این تجارت خدشه قابل توجهی وارد نیامد و پتروشیمی در زمان تحریم ها تیز یکی از راه های ارزآور برای جمهوری اسلامی به حساب می آمد . پیش از این پیش بینی می شد که صنعت پترورشیمی در زمان تحریم ها و با توجه به مشتریان دائمی خود در سال جاری 13 میلیارد دلار ارز آوری برای ایران داشته باشد.

«امکان بازگشت حجم مورد توافقی از عواید مسدود شده در خارج از کشور» نیز از دیگر امتیازات به حساب می آید که نهایتا ارزش مالی 11 امتیاز غرب به ایران فقط حدود 7 میلیارد دلار است.

«تعلیق تحریم خودرو، تعلیق تحریم قطعات هواپیما ، تعلیق تحریم خطوط هوایی بویژه ایران ایر» از دیگر امتیازاتی است که به گفته برخی مقامات کشورمان «بزرگ» به حساب می آید.

سایر امتیازات واگذار شده از سوی غرب نیز درواقع امتیاز به حساب نمی آید بلکه بر اساس این باصطلاح امتیازات، جلوی اقداماتی که به احتمال بسیار ضعیف امکان داشت در آینده رخ دهد، گرفته شده است و آن «عدم اعمال تحریم جدید در شورای امنیت» و  همچنی «عدم اعمال تحریم جدید در اروپا» است.

«عدم اعمال تحریم جدید در امریکا» نیز از جمله دیگر امتیازات واگذار شده است که البته با توجه به یکی از بندهای مذکور در این توافقنامه، قانون ایالات متحده مبنا قرار داده شده است و کنگره و دولت آمریکا می توانند در صورت آنکه عدم تحریم ایران را برخلاف قانون آمریکا تشخیص دهند، ایران را با تحریم جدید مواجه کنند.

در توافقنامه ژنو در این باره آمده است: دولت آمریکا «در چارچوب اختیارات قانونی» رئیس جمهور و کنگره از تحمل تحریم های جدید هسته ای خودداری خواهد کرد.

همین موضوع یکی از مصادیق ضعف متن بیانیه است.

اما در برابر موارد مذکور ایران چه تعهداتی داده است؟ 27 تعهد تاثیرگذار که «ارائه اطلاعات در مورد معادن» ، «ارائه اطلاعات درباره شرکت‌های نورد اورانیوم» و «ارائه اطلاعات درباره منبع مواد» که یک خلا بزرگ اطلاعاتی و امنیتی به حساب می آید ، تنها 3 مورد آن است.

علاوه بر تعلیق اورانیوم 20درصد ، ذخایر موجود این سطح از اورانیوم نیز باید یا به سوخت 20 درصد تبدیل شود و یا اینکه در حد 5 درصد رقیق شود دیگر قابلیت بازفرآوری نداشته باشد. یعنی عملا با ابتکار طرف غربی موضوع 20 درصد از میز مذاکرات ایران و 1+5 برای همیشه کنار گذاشته و پرونده آن مختومه شد.

فریز تاسیسات فردو و همچنین بخشی از تاسیسات نطنز نیز از دیگر امتیازات ایران به غرب بوده است که تمامی امتیازات واگذاری ایران در اینجا آمده است.

در مذاکرات آتی با کدام برگ برنده گفتگو خواهد شد؟

اما سئوالی که هم اکنون مطرح است و به نظر می رسد تیم مذاکره کننده هسته ای ایران باید توضحیاتی درباره آن ارائه دهند آن است که با حجم گسترده امتیازات واگذار شده به طرف غربی و امتیازاتی از قبیل آب سنگین اراک ، موضوع 20 درصد ، موضوع بازرسی ها و ... ، در گام های دوم و سوم مذاکرات، ایران قرار است چه امتیازاتی بدهد؟ آنگونه که دیپلمات های ایرانی و غربی گفته اند قرار است در دور بعدی مذاکرات هسته ای گام های اعتماد ساز دیگر ایران به منظور رفع تحریم های بیشتر برداشته شود و سئوال اینجاست ایران در گام اول مذاکرات به کف خواسته های خود و به خطوط قرمز رسیده است.

در بخشی از این بیانیه آمده استدر طرح نهایی پروتکل الحاقی در چارچوب اختیارات رئیس جمهور و مجلس شورای اسلامی به تصویب و اجرا در آید؟

اگر قرار است سمت و سوی مذاکرات به سمت محدودیت بیشتر برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و به اجرا گذاشتن پروتکل الحاقی ختم شود که دیگر نیازی به انجام مذاکرات فشرده و ادامه دار نخواهد بود و هر مقام مسئولی می توانست بیشترین امتیاز ممکن را به طرف غربی بدهد؟

البته مقامات ایرانی می گویند که ایران در این مذاکرات حق خود در زمینه غنی سازی اورانیوم را به طرف مقابل قبولاند، هر چند که با تفسیر پذیر بودن بندهای توافقنامه ژنو و با استناد به اظهارات صریح جان کری این موضوع خود جای سئوال اساسی دارد.

 به نظر می رسد مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد نظارتی باید هر چه سریعتر به صورت گسترده در موضوع هسته ای ورود پیدا کرده و بصورت فنی مفاد این توافقنامه را برای تامین حداکثری منافع مردم ایران در دستور کار خود قرار دهد.