همواره در نزدیکی انتخابات ها مراکز نظر سنجی کشور ایام پر کاری دارند. این نظر سنجی ها مورد استناد تحلیل گران سیاسی قرار می گیرد. آشنایی با برخی از مهم ترین مراکز نظر سنجی و تحلیل آراء نامزدها بر اساس نظر سنجی های کنونی هدفی است که متن زیر آن را دنبال می نماید.

نظرسنجی یکی از پرهیاهوترین ابزارهای علمی است که در فضای سیاسی و انتخاباتی استفاده­ های بسیاری دارد. این ابزار در انتخابات­ های گذشته ریاست جمهوری توسط گروه­ های مختلف استفاده شده است و جریان­ های گوناگون سعی داشته­ اندتبار خود سعی در نشان دادن رأی بالای کاندیدای خود در نظرسنجی­ ها دارد. این نظرسنجی­ ها در بسیاری از موارد غلط از آب درآمده است، اما هنوز هم بسیاری از کاندیداها و اطرافیانشان به نتایج آنها دل خوش کرده اند تا به وسیله این ابزار میزان رأی خود را در جامعه بسنجند و بر اساس آن برنامه ­ریزی کنند. در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری نیز بازار نظرسنجی­ ها بسیار داغ است و هر گروه برای افزایش تلاش می­کنند و حتی در بسیاری از موارد پس از انتخابات بر اساس همین نظرسنجی­ های غیردقیق ادعاهای عجیب و غریبی درباره آرای خود می­ کنند. در ادامه ابتدا به معرفی برخی از نهادهایی که به انجام نظرسنجی اقدام می­ کنند خواهیم پرداخت و سپس به تحلیل نظرسنجی­ های این دوره می­ پردازیم.
 

مراکز نظرسنجی در ایران

در ایران نهادها و مراکز مختلفی به نظرسنجی و افکارسنجی ایرانیان در موضوعات مختلف اقدام می ­کنند. معروف­ترین این نهادها مرکز آمار ایران است که در زمینه­ های مختلف به نظرسنجی و پیماش دست می­زند. این مرکز در امور سیاسی و انتخاباتی کمتر نظرسنجی انجام می­ دهد. از دیگر مراکز مهم نظرسنجی می­ توان به جهاد دانشگاهی، مرکز تحقیقات صدا و سیما، خبرگزاری ­ها و سایت­ های اینترنتی، نیروی انتظامی و بسیج نام برد. که اغلب این نهادها نتایج نظرسنجی­ های خود را به صورت عمومی منتشر نمی­ کنند. اکنون به معرفی مهم­ترین مراکز در این زمینه می­ پردازیم.

 ایسپا

مهم­ترین و معروف­ترین نهاد نظرسنجی و افکارسنجی سیاسی در ایران، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران یا ایسپا نام دارد که وابسته به جهاد دانشگاهی است. این مرکز ۱۸اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۰ شروع به کار کرده است. روش کار ایسپا افکارسنجی با استفاده از شیوه پیمایشی است. مهم­ترین عرصه فعالیت ایسپا نظرسنجی­ های انتخاباتی است که نتایج آن عموما مورد استناد گروه­ های سیاسی و رسانه­ ها قرار می­گیرد. با توجه به این اهمیت، مرکز مذکور «گروه رفتار انتخاباتی ایسپا» را تشکیل داده است.

در فاصله چند هفته مانده به انتخابات 88، نظرسنجی ­هایی به نقل از ایسپا در محافل سیاسی نقل می­ شد که بر اساس آن میرحسین موسوی در جایگاه اول و محمود احمدی­ نژاد در جایگاه دوم قرار داشت. این نظرسنجی مبنای بسیاری از اعتراضات و تحلیل­ های حامیان موسوی درباره نتیجه انتخابات 88 شد. گرچه یک هفته بعد از برگزاری انتخابات، رجانیوز نتایج یک نظرسنجی ایسپا را منتشر کرد که در آن به تفکیک استان­ ها، آرای کاندیداها پیش­بینی شده بود و براساس آن احمدی نژاد پیروز انتخابات بود.

 مرکز تحقیقات صدا و سیما

مرکز تحقیقات صداوسیما بزرگترین و گسترده ترین مرکز پژوهشی سازمان صدا و سیما محسوب می­ شود. مسئولین این مرکز در جریان انتخابات ریاست جمهوری نهم و بعد از آن به ابداع شیوهای نوین برای نظرسنجی روی آوردند. در گذشته، برای نظرسنجی، عوامل این مرکز به درب منازل مراجعه می­ کردند که این مسئله باعث می­ شد اشخاص به دلیل اینکه احساس می­ کردند مشخصات آن­ها را در اختیار دارند دچار محافظه­ کاری و ملاحظه شوند و پاسخ درست ارائه نکنند. با آسیب شناسی صورت گرفته، این مرکز از روش «محله ای- میدانی» که روشی نو و ابداعی است استفاده کرد. در این روش، به جای مراجعه به افراد نمونه در منازل به افراد نمونه در معابر تعیین شده مراجعه می­ شود. نظرسنجی­ های نهایی این مرکز در جریان انتخابات ریاست جمهوری نهم را شاید بتوان از معدود نظرسنجی ها دانست که نتایج آن با واقعیت انطباق داشت.[1]

سایت­ های اینترنتی، کم اعتبارترین نظرسنجی ­ها

در سال­های اخیر و با رشد روزافزون اینترنت در کشور هر گروه یا فردی برای معرفی و حفظ منافع خود سایتی را راه­ اندازی کرده است. برخی از این سایت­ ها در انتخابات­ه ای گذشته ریاست جمهوری اقدام به نظرسنجی از کاربران خود کردند و نتایج آن را نیز به نمایش عموم گذاشتند. این نظرسنجی به لحاظ اعتبار داری سطح بسیار پایینی است و اشکالات متعددی دارد. اولین اشکال این نظرسنجی­ ها نبود روش دقیق برای نمونه ­گیری است؛ یعنی در این نوع از نظرسنجی­ ها هیچ نمونه­ گیری اتفاق نمی­ افتد و هر کسی که به سایت مراجعه کند، می­تواند رأی بدهد و از آنجا که حامیان هر گروه بیشتر به سایت­ های خودشان مراجعه می­ کنند، رأی کاندیدای مورد حمایت آن گروه بسیار افزایش پیدا می­ کند. این مورد در این دوره از انتخابات بسیار اتفاق افتاد و می­ توان گفت که نظرسنجی­ های اینترنتی در حال حاضر بیشتر شبیه یک ابزار تبلیغاتی برای کاندیداها و حامیان آن­ها شده است که بعدها بتوانند ادعا کنند که ما در نظرسنجی­ ها رتبه اول را داشتیم و همچنین در زمان تبلیغات بتوانند ادعا کنند که کاندیدای ما نفر اول نظرسنجی­ هاست. دومین اشکال نظرسنجی­ های اینترنتی این است که تصور می­ شود که هر چه تعداد بالاتری در نظرسنجی­ های شرکت کنند، نتیجه آن نظرسنجی معتبرتر است. در صورتی که تعداد نفرات اصلا نقش تعیین­ کننده­ ای ندارد و همانگونه که گفتیم نمونه­ گیری دقیق و حساب­ شده بسیار مهم­ تر از تعداد افراد شرکت کننده در نظرسنجی است. سومین اشکال این است که بسیاری از کاربران چندین بار در نظرسنجی شرکت می­ کنند و بر همین اساس است که در بسیاری از نظرسنجی­ های فوتبالی در سطح آسیا و جهان، فوتبالیست­ های ایرانی بالاتر از مسی و رونالدو قرار می­ گیرند!

تحلیل نظرسنجی­ های این دوره

بر اساس نظرسنجی­ های معتبر فعلی دو گزاره قطعی درباره رأی مردم تا امروز وجود دارد؛ اول اینکه قالیباف در اغلب نظرسنجی­ ها با فاصله حداقل 5 درصدی با دیگران در صدر قرار دارد و دوم اینکه غرضی با فاصله حداقل 5 درصدی در انتهای جدول نظرسنجی­ ها قرار دار.

پس در واقع نظرسنجی­ های فعلی را می­ توان اینگونه دسته­ بندی کرد:

1. قالیباف: با حداقل 20 درصد و حداکثر 30 درصد آرا.

2. روحانی، رضایی، جلیلی، ولایتی: با حداقل 7 و حداکثر 15 درصد آرا.

4. غرضی: با حداقل 1 و حداکثر 3 درصد آرا.

با توجه به مباحث گفته شده به چند نکته باید توجه کرد:

1. امکان پیروزی هیچ نامزدی در دور اول انتخابات تقریبا وجود ندارد. این بدان معناست که حتی در صورت کناره­ گیری ولایتی و جلیلی به نفع قالیباف و یا مخالف این حالت، یعنی کناره­ گیری ولایتی و قالیباف به نفع جلیلی، باز هم این امکان بسیار کم است، زیرا سبد رأی ولایتی با روحانی در برخی موارد مشترک است و همچنین بسیاری از طرفداران جلیلی، قالیباف را اصلا قبول ندارند و برعکس.

2. امکان به دور دوم رفتن همه کاندیداها غیر از غرضی تقریبا وجود دارد، البته ولایتی شانس کمتری در بین کاندیداهای دسته دوم دارد، اما از بین سه نامزد دیگر همگی شانس انتخاب شدن به عنوان کاندیدای دور دوم به همراه قالیباف را دارند و شاید بتوان گفت با حمایت صریح خاتمی از روحانی و حمایت ضمنی هاشمی از روحانی شانس روحانی برای دور دوم بیشتر از بقیه است.  البته برخی نظرسنجی­ها که در تمامی نقاط شهری و روستایی انجام گرفته است شانس جلیلی را بیشتر از بقیه کاندیداها برای رفتن به دور دوم می­داند.

3. با وزن کشی آرای کنونی انتخابات و در صورت کشیده شدن انتخابات به دور دوم به نظر می­رسد پیروز انتخابات یک فرد اصولگراست. در صورتی که دوگانه قالیباف-روحانی به دور دوم بروند، تمام نیروهای اصولگرا برای حمایت از قالیباف وارد عرصه می­ شوند و بر اساس نظرسنجی ­های فعلی به نظر می­رسد که وی بتواند در دوم پیروز شود. در صورتی که دوگانه قالیباف-رضایی یا قالیباف-جلیلی نیز اتفاق بیفتد پیروزی باز هم با اصولگرایان است.

 

4. روند نظرسنجی­ ها در سه هفته گذشته نشان می­ دهد که تغییر چندانی در آرای قالیباف اتفاق نیفتاد، البته پس از مناظره سوم و مباحثی که بین روحانی و قالیباف رد و بدل شد تا حدودی آرای قالیباف کاهش یافت. درباره روحانی و رضایی باید گفت که بیشترین رشد را در بین کاندیداها داشتند، هر کدام به دلیل خاص خودش؛ روحانی به خاطر حمایت خاتمی و هاشمی، کنار رفتن عارف، حضور رأی جذب­ کن او در مناظرات و فیلم­ های تبلیغاتی جذابش و رضایی نیز به خاطر زیادی تبلیغات و وعده­ ها و برنامه­ های جذابش توانستد رشد خوبی در نظرسنجی­ه ا داشته باشند. غرضی نیز جزء ثابت ­ترین کاندیداها بود که از اول تا کنون آرای او هیچگاه نتوانست به بیش از 3 درصد برسد. در این میان رفتار رای جلیلی متفاوت بود وی که ابتدا با رشد چشم گیری در حال حرکت بود بعد از مناظره سوم با کاهش آراء مواجه شد، هر چند که این کاهش متوقف شده است اما باید منتظر ماند که آیا جلیلی می تواند در دو روز باقی مانده رای خود را دوباره در سطح بالا قرار دهد یا خیر. 

5. روند رو به رشد روحانی و جلیلی در نظرسنجی­ های هفته آخر نشان می­ دهد که این دو نفر توانایی رقابت جدی با قالیباف دارند و حتی احتمال اول شدن یکی از این دو کاندیدا و یا نزدیکی به آرای قالیباف دور از ذهن نیست!

6. در بیشتر نظرسنجی­ ها مشارکت مردمی بین 70 تا 75 درصد تخمین زده می­ شود و این به معنی مشارکت بسیار خوب در سطح کشور است. به نظر می­ رسد برخی استان­ها مثل خراسان جنوبی، هرمزگان، قم، گلستان و یزد بیشترین مشارکت را در بین استان­ های مختلف داشته باشند.

7. هنوز هم بسیاری از افرادي كه تصميم به راي­ دادن گرفته­ اند، در انتخاب گزينه خود مردد هستند. اين افراد چگونه راي مي دهند؟ رفتار انتخاباتي در كشورهاي ديگر و ايران نشان داده است كه اين دسته افراد معمولا به سمت كسي متمايل مي­ شوند كه فكر مي­ كنند جلوتر است و یا قابلیت جلو افتادن دارند. بر همين اساس، احتمالا راي قاليباف، روحانی و جلیلی در این دو روز صعود خواهد كرد و رقابت جدی بین این سه نفر خواهد بود.

نتیجه­ گیری

بسیاری از نظرسنجی­ هایی که از سوی سازمان­ ها و مراکز مختلف در ایران انجام می­ شود دارای اشکالات فراوان است و منافع سیاسی آن مرکز، در نتیجه بسیاری از نظرسنجی­ ها اثرگذار است و خطاهای آماری زیادی در نظرسنجی­ ها وجود دارد. بر این اساس، هیچکس را نمی­ توان از هم­ اکنون برنده انتخابات دانست.

 


[1]. http://www.hamshahrimags.com/NSite/FullStory/Print/?Id=24233