تمکین ایران، راهبرد جدید آمریکا

قبل از ورود به مبحث اصلی به بیان چند نکته کلیدی و ضروری به منظور روشن شدن مطالب پیش گفته و پیش رومی پردازم .وقتی درعلم سیاست از نظریه بازی ها و انواع بازی ها نظیر بازی با حاصل جمع صفر و بازی با حاصل جمع غیر صفر سخن گفته می شود مانند بازی فوتبال یا نظایر آن نیست که بگوییم بازی یا برد کامل و یا باخت کامل است و اصولا قیاس نمودن این دو مقوله کاملا متفاوت از یکدیگر اشتباه است.اصولا قیاس باید میان دو چیز صورت گیرد که حداقل اشتراکاتی با یکدیگر داشته باشند.ولی علم سیاست و بازی فوتبال چه اشتراک هایی با یکدیگر دارند؟
وقتی از بازی با حاصل جمع غیر صفر سخن گفته می شود مهمترین عناصر موجود در آن وجود منافع ملی همگون یا منافع ملی مختلط که ذیل آن همکاری و تعارض تواما وجود دارند مدنظر می باشد.باید به این نکته مهم توجه کنیم که کسب منافع ملی در این بازی دارای طیف وسیعی از امتیاز 1 تا 100 می باشد و فقط بازی با حاصل جمع صفر است که امتیاز کسب شده برای بازیگر از صفر بالاتر نمی رود.بنابراین کاملا امکان دارد چند بازیگر دولتها- سازمانها و... وارد یک بازی با حاصل جمع غیر صفر شده و هریک به میزان همگونی یا تعارض منافعش با دیگر بازیگران امتیاز های متفاوتی کسب کنند.بنابراین میزان موفقیت در بازی حاصل جمع غیر صفر به نوع بازیگران دخیل و میزان تعارض یا همگونی منافع ملی آنها با یکدیگر و برخی عوامل دیگر بستگی دارد.برای روشن شدن موضوع به دو نمونه اشاره می شود:
1- بخوبی می دانیم در دوران جنگ سرد ابرقدرت آمریکا و اتحاد شوروی سابق تقریبا در اکثر موضوعات بین المللی و منطقه ای نظیر خلیج کوبا و... دارای تضاد و تعارض منافع و بازی با حاصل جمع صفر بودند اما همین دو بازیگر در دوران دفاع مقدس به عراق کمک تسلیحاتی و مالی می کردند، به این دلیل که علی رغم تعارض در بازی های دیگر درمورد جنگ ایران و عراق هردو دارای منافع همگون یعنی ممانعت از پیروزی ایران و جلوگیری از اشاعه گفتمان انقلاب اسلامی در سطح منطقه و جهان بودند.پس این برد یا باخت دراکثر موارد نسبی و موضوعی است و نمی توان را بطور کلی و قطعی تعمیم داد.
2- همچنین در مورد پرونده هسته ای ایران شاهد همکاری آمریکا، اتحادیه اروپا،روسیه، چین و کشورهای منطقه نظیرعربستان و... هستیم.مسلم است هریک از این بازیگران از تعلیق و تعطیلی برنامه هسته ای ایران اهداف خاص خود را مدنظر دارند ولی به دلیل اشتراک منافع در موضوع هسته ای ایران با یکدیگر همکاری نموده و از این بازی با حاصل جمع غیر صفر امتیازهای متفاوتی کسب می کنند.
جزییاتی از مذاکرات هسته ای وین 7
روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی که 23 اکتبر 2014منتشر کرده تا حدودی جزییات مذاکرات اخیر را بازگو می کند، این روزنامه از قول یک مقام بلند پایه امریکایی نوشته است که مقام های دولت امریکا قصد دارد حدود 4000 ماشین سانتریفیوژ را در ایران بپذیرند.
متن کامل مقاله وال استریت ژورنال که به قلم جی سالمون و کارول لی نوشته شده، چنین است:
دولت اوباما تلاش می کند زمینه را برای پذیرش معامله هسته ای احتمالی با ایران فراهم کند.
دولت اوباما سرگرم تبلیغ برای توافق هسته ای احتمالی با ایران، در بین متحدان، کنگره و سیاستگذاران آمریکایی است تا پیش از ضرب الاجل اواخر نوامبر، به حمایت آنها دست یابد
مقام های آمریکایی، ایرانی و اروپایی در هفته های اخیر گفته اند موانع اصلی در راه معامله، همچنان ظرفیت تولید سوخت ایران در آینده و روند لغو احتمالی تحریم های غرب به دنبال توافق است.
دولت اوباما در آغاز خواستار برچیده شدن کامل حدود بیست هزار سانتریفوژ ایران شد که برای تولید سوخت هسته ای، اورانیوم را غنی سازی می کنند. تهران اعلام کرد برای اینکه سوخت کافی برای راکتورهای برق کشور تولید کند، به سانتریفوژهایی پنج برابر این رقم نیاز دارد.
نظر کردن کاخ سفید به کنگره در بستن توافق با ایران، مهم خواهد بود. موضوع جایگاه کنگره، موضوعی بحث انگیز است
کاخ سفید به دنبال معامله ای است که نوعی دوره آزمایشی را برای ایران تعریف می کند؛ دوره ای که در آن تحریم ها به حال تعلیق در می آیند تا زمانی که تهران وفاداری خود را به مفاد توافق طی مدت زمان مشخص شده، نشان دهد.
اکنون باید پرسید
اثبات وفاداری تهران به مفاد توافق نامه و احزاز آن توسط آمریکا تا چه مدت به طول می انجامد و آیا در تمام این مدت باید فعالیت های هسته ای تعلیق و تعطیل شوند؟
اگر این دوره آزمایشی چند سال به درازا کشید و برای آمریکا وفاداری تهران به توافق نامه اثبات نشد و خواستار دوره آزمایشی دیگری برای اثبات وفاداری ایران شد چه باید کرد؟
این روزنامه در گزارش خود می افزاید:
فقط پس از طی این مدت زمان است که تحریم ها لغو خواهند شد. یک مقام ارشد دولت آمریکا گفت این دوره زمانی احتمالا بیش از دو سال خواهد بود.
این مقام گفت: «در این باره شروطی وجود دارد. در قالب یک توافق کلی جامع، ترکیبی از اقدامات قانونی و اجرایی وجود خواهد داشت، اما اینکه این اقدامات متفاوت در چه نقطه ای صورت می گیرند، موضوعی است که ما به علت نبود معامله نمی توانیم درباره آن اظهار نظر کنیم».
آمریکا صرفا قصد دارد تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای را لغو کند و نه تحریم هایی را که به موضوعات دیگر نظیر حقوق بشر مرتبط هستند.اما مقامات اذعان دارند که بسیاری از این تحریم ها در هم تنیده اند و جدا کردن تحریم های هسته ای از آنها دشوار است.
نکته مهمی که در گزارش وال استریت ژورنال وجود دارد این است که:
این روزنامه آمریکایی به درهم تنیدگی تحریم های هسته ای و حقوق بشری آمریکا علیه ایران اذعان می کند.اکنون سوالی که مطرح می شود این نکته است که اگر از دیدگاه آمریکا لغو این نوع تحریم ها به دلیل عدم تفکیک آنها هسته ای ، حقوق بشری و تروریسم امکان پذیر نباشد یا آمریکا لغو تحریم های هسته ای را منوط به لغو تحریم های حقوق بشری نماید و لغو تحریم های حقوق بشری را نیز منوط به تغییر رفتار نظام جمهوری اسلامی مطابق دیدگاه ایالات متحده کرد تکلیف ایران چیست و این دومینوی تغییر مواضع و رفتار ایران تا کجا ادامه خواهد داشت و آیا می توان حد یقفی برای آن متصور بود؟
وال استریت ژورنال در ادامه می افزاید: مخالفت متحدان خاورمیانه ای واشنگتن، مشخصا اسرائیل و عربستان سعودی، نیز دورنمای این معامله را کاهش می دهند. مقامات اسرائیلی با توجه به اینکه ضرب الاجل بیست و چهار نوامبر نزدیک می شود، به شکل فزاینده از موضع دولت اوباما در مذاکرات ابراز نگرانی کرده اند.اسرائیل خواستار برچیده شدن کامل توانمندی های تولید سوخت هسته ای ایران است.اسرائیلی ها مطمئنا تمدید مذاکرات را به جای دست یابی به یک توافق نامه هسته ای بد ترجیح می دهند که به ایران اجازه می دهد ظرفیت غنی سازی خود را به صورت قابل توجهی حفظ کند.
توجه به این نکته مهم ضروری است که این روزنامه آمریکایی از عبارت «معامله» برای تعریف مذاکرات هسته ای ایران و
گروه 1 5 استفاده نموده است.
همچنین گری سیمور، مشاور سابق باراک اوباما در امور کنترل تسلیحات و عضو سابق تیم مذاکره کننده امریکا در گروه 1 5 در خصوص مذاکرات هسته ای به نکته کلیدی اشاره کرده و می گوید اسراییل هم با تمدید توافق ژنو مخالف نیست.
اکنون باید از خود پرسید چرا دشمن ترین دشمنان ایران با تمدید توافق ژنو مخالف نیست و برای دستیابی به توافق نهایی در 24 نوامبر عجله ای ندارد؟
گری سیمور، در مصاحبه ای با برنارد گوئرتزمن که در 12 اکتبر 2014 روی وب سایت شورای روابط خارجی امریکا منتشر شده، آخرین دیدگاه های امریکا درباره مذاکرات هسته ای را چنین تشریح می کند:
دیدگاه های وی از این حیث حائز اهمیت است که دارای اطلاعات معتبری از پشت پرده دیدگاه های مقام های امریکایی و اسراییلی است.
تا حدود زیادی واضح است که جناب آقای حسن روحانی رئیس جمهور ایران در شرایط دشواری قرار گرفته است. مردم ایران امیدوار بودند او بتواند به توافق نامه هسته ای دست یابد زیرا چنین توافق نامه ای درها را به سوی برقراری روابطی گسترده تر و بهتر با واشنگتن باز می کرد. اما او در زمینه دست یابی به این توافق با محدودیت های زیادی مواجه است و واضح است که آنچه که او برای رسیدن به توافق با آمریکا در نظر گرفته و آماده کرده است برای واشنگتن بسیار کم است.
به این قسمت از اظهارات سیمور توجه کنید: برای آمریکا انعقاد توافق نامه هسته ای به منزله روابط گسترده تر و بهتر تهران با واشنگتن است که به غلط و از روی عمد سیمور آن را خواسته مردم ایران تعریف می کند.در حالیکه حمایت مردم ایران از مذاکرات هسته ای به منظور حفظ دستاوردهای دانش هسته ای و در جهت حفظ مناع ملی ایران و کاهش فشارها بوده است.
همچنین سیمور به وضوح بیان می دارد که آن امتیازاتی که دولت یازدهم برای نیل به توافق نامه هسته ای به گروه 1 5 و بویژه آمریکا داده بسیار کم و ناکافی است و رضایت ایالات متحده را جلب نمی کند
البته مشاور سابق اوباما در مذاکرات هسته ای مشخص نکرده آمریکا چه مقدار امتیاز از جمهوری اسلامی ایران و متعاقب آن دولت یازدهم مطالبه می کند تا رضایتش جلب شود؟
سیمور از زبان مردم ایران آینده مذاکرات هسته ای را پیش بینی کرده و می گوید:
بنابراین، در حال حاضر مردم ایران پیش بینی می کنند تا پایان ماه نوامبر دو طرف به توافق هسته ای دست نخواهند یافت.
مشاور سابق اوباما بطور شفاف دلیل عدم نیل به توافق هسته ای در مذاکرات وین 7 را خودداری آمریکا از دادن امتیاز به ایران که به احتمال زیاد همان موضوع مهم و حیاتی لغو تحریم ها می باشد، مطرح کرده و می گوید:
فکر نمی کنم واشنگتن آماده دادن امتیازاتی به ایران در این باره باشد.موضوع مهم در این مذاکرات همواره ظرفیت ایران برای تولید مواد در سطح ساخت تسلیحات هسته ای بوده است بنابراین، حجم و میزان برنامه غنی سازی ایران از اهمیت زیادی برخوردار است همانند شمار و نوع سانتریفوژها ، ذخیره اورانیوم با غنای پایین، محدودیت در انجام تحقیقات و توسعه و غیره. و زمانی که مذاکره درباره چنین جزئیاتی آغاز می شود مشخص می شود که دو طرف اختلافات گسترده ای با یکدیگر دارند. آمریکا خواهان آنست که ایران به صورت قابل توجهی ذخایر کنونی سانتریفوژهای خود را کاهش دهد.سیمور می گوید: ایران حدود ده هزار سانتریفیوژ دارد که عملیاتی هستند. آنها ده هزار سانتریفیوژ دیگر در اختیار دارند که نصب کرده اند اما عملیاتی نیستند و آمریکا - دست کم در موضع اولیه اش - در پی کاهش تعداد این ده هزار سانتریفوژ به حدود 1500عدد بود که برای پاسخ گویی به نیازهای ایران و تولید سوخت برای رئاکتورهای تحقیقاتی اش کافی است.
جای تاسف دارد که این مقام آمریکایی خود را در مقام تعیین نیازهای هسته ای ایران قلمداد کرده و برای کشورمان تعیین تکلیف می کند.
دوم این که؛سیمور چنین ادامه می دهد
آمریکا خواهان آنست که این محدودیت فعالیتهای هسته ای ایران به مدت 20 سال پا بر جا بماند.
سیمور در تحلیلی وارونه و تحریف شده که سعی در جدا کردن مردم ایران از رهبر فهیم و بصیرشان و قرار دادن این دو در مقابل یکدیگردارد می گوید:
ایرانی ها، از سوی دیگر، تحت فشارهای شدید آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران دام ظله قرار دارند! که با هر گونه کاهش در ظرفیت کنونی غنی سازی تهران مخالف است و تأکید می کند ایران باید تا سال 2021 بتواند حجم صنعتی غنی سازی خود را افزایش دهد.
وی سپس چنین نتیجه گیری می کند: که با توجه به وجود چنین اختلافاتی و وجود شواهد کمی درباره انعطاف پذیری طرف مقابل، دشوار است بتوانیم شاهد دست یابی به توافق نامه جامع هسته ای بین دو طرف تا پایان ماه نوامبر باشیم. از نقطه نظر آمریکا، ما در حال محدود کردن بیشتر عناصر برنامه هسته ای ایران هستیم و در عین حال رژیم تحریم ها نیز بر سر جای خود باقیست. برنامه اقدام مشترک - که یک سال است از اجرایی شدن آن می گذرد - به صورتی یکنواخت و ملایم رو به جلو حرکت کرده است. این برنامه در محدود کردن بسیاری از جنبه های برنامه هسته ای ایران و کاهش تحریم ها بدون تضعیف کردن روند اعمال تحریم های بیشتر، موثر بوده است. بنابراین، روندی مثبت وجود دارد که بر اساس آن می توان تمدید مذاکرات هسته ای را توجیه کرد.
به اذعان این مقام آمریکایی توافق ژنو باعث محدود کردن برنامه هسته ایران بدون تضعیف روند اعمال تحریم های ظالمانه آمریکا علیه ایران شده است.
اکنون این سوال مهم مطرح می شود که روند پیش رو برای کدام بازیگر مثبت ارزیابی می شود ایران یا آمریکا؟
با توجه به اظهارات مقامات آمریکایی نظیر گری سیمور و وندی شرمن که دربخش اول بیان شد _آیا اساسا می توان به این باور رسید که بین ایران و گروه 1 5 بویژه ایالات متحده یک «بازی برد- برد» در جریان است؟
سیمور در ادامه اظهاراتش به موضع رژیم صهیونیستی درباره مذاکرات اخیر هسته ای اشاره می کند و چنین می گوید:
اسرائیلی ها تا حدودی از این موضوع خشنود شده اند که برنامه اقدام مشترک در کند کردن تلاش های هسته ای ایران بدون لغو رژیم تحریم ها موثر بوده است. اسرائیلی ها مطمئنا تمدید مذاکرات را به جای دست یابی به یک توافق نامه هسته ای بد ترجیح می دهند که به ایران اجازه می دهد ظرفیت غنی سازی خود را به صورت قابل توجهی حفظ کند و از این رو، دولت آمریکا هیچ گونه انعطاف پذیری در این باره از خود نشان نمی دهد.
ایران به شمار زیادی سانتریفیوژ برای تولید سوخت با غنای پایین برای نیروگاه هسته ای بوشهر نیاز دارند. در حال حاضر، سوخت این نیروگاه از سوی روس ها تأمین می شود، روس هایی که مایلند و خوشحال می شوند برای همیشه سوخت این نیروگاه را تأمین کنند. ایرانی ها می گویند نمی توانند برای انتقال سوخت مورد نیاز خود روی روس ها حساب کنند، بنابراین، آنها باید خودشان توانایی تولید اورانیوم با غنای پایین را داشته باشند. این موضوع - لزوم استقلال در زمینه تولید انرژی هسته ای - متأسفانه در داخل ایران با حمایت هایی مواجه شده است.بنابراین، دو دیدگاه متفاوت در این زمینه وجود دارد. ایرانی ها می گویند برای برنامه هسته ای صلح آمیز خود به برنامه غنی سازی نیاز دارند و آمریکا و دیگر کشورها می گویند این تنها بهانه ای برای ایران به منظور توسعه گزینه ساخت تسلیحات هسته ای است.
البته منظور این مقام آمریکایی از «دیگرکشورها» در عبارت فوق الذکر 6 کشور از مجموع بیش از 180 کشور در جهان می باشد.
سخنان مهم وندی شرمن در خصوص مذاکرات هسته ای
وندی شرمن معاون وزیر امورخارجه آمریکا و رییس تیم مذاکره کننده آمریکایی پس از مذاکرات وین 7 اظهارات مهمی را بیان کرد که در 17 اکتبر 2014 روی وب سایت وزارت خارجه امریکا منتشر شد و بدین شرح می باشد.وی پس از اشاره به هماهنگی کامل گروه 1 5 در مذاکرات هسته ای با ایران بویژه هماهنگی آمریکا و اتحادیه اروپا در این زمینه، به بیان تحلیلی درباره علت ورود ایران به مذاکرات هسته ای از دیدگاه آمریکا می پردازد و چنین می گوید:
ایران فکر می کند مهم است هر زمان با آمریکا نشست داشته باشد زیرا ما تحریم هایی اعمال کردیم که برای آنها بسیار مهم هستند و علاوه بر این آنها مایلند دیدگاه های ما را درباره کارهایی که باید انجام شود، بدانند
باید پرسید چه پیامهایی از سوی ایران برای مقامات آمریکایی ارسال شده که آنها گمان می کنند ایران مشتاق مذاکره بخوانید معامله با ایالات متحده آمریکاست و به چه دلیل و با چه شواهد و قراینی از اوضاع کنونی جامعه ایران امریکا دریافته که این تحریم ها برای ایران بسیار مهم است تا حدی که آن را مشتاقانه پای میز مذاکره با آمریکا نگاه داشته است؟
شرمن می افزاید: بسیاری از جمله رئیس جمهور آمریکا در سخنان خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفته اند که این فرصت تاریخی است. ما مسلما با رئیس جمهورآمریکا در این زمینه توافق داریم و همانطور که رئیس جمهور همیشه گفته است ما امیدواریم ایران تصمیم بگیرد و از این فرصت تاریخی استفاده کند. ما می توانیم از طریق توافق قابل راستی آزمایی راهی به سمت جلو ببینیم که هم نگرانی های جامعه بین المللی را حل کند و هم برای مردم ایران فرصت اقتصادی بیشتر فراهم کند و به انزوا خاتمه دهد و زمان مطمئن را برای ایران پس از توافق فراهم کند.
همان گونه ملاحظه می کنید تاکید بر راست آزمایی ایران گفتمان مشترک مقامات آمریکایی در روند مذاکرات هسته ای است.البته باید این سوال را مطرح کرد که ایران چگونه می تواند صداقت گروه 1 5 و بویژه آمریکا را مورد راست آزمایی متقابل قرار داده و پس از حصول اطمینان از تعهد آنها به متن توافق نامه به تعهدات خود در چارچوب مفاد توافق نامه عمل نماید.؟
شرمن می افزاید:
ما ما باید اینکار را به شیوه ای انجام دهیم که تضمین کند همه مسیرها به سمت مواد شکافت پذیر برای سلاح های هسته ای، بسته اند.بنابراین مسیر استفاده از پلوتونیوم تسلیحاتی -که بهترین نمونه آن راکتور اراک است- و ما برخی راه حل های امکان پذیری برای آن داریم. من فکر می کنم همه می دانند که ما سرگرم بحث درباره برخی روش های تکنیکی برای رسیدگی به این موضوع بوده ایم. اما این بحث ها، اساسی و مفصل هستند و شما باید از همه جزئیات اطلاع داشته باشید تا بدانید آیا می توانید به هدف برسید یا نه. ما باید مسیر اورانیوم غنی شده را ببندیم، و این به معنای نطنز و فردو است. 24 نوامبر مهلت تعیین شده برای نیل به توافق نهایی هسته ای ضرب الاجلی است که به افراد کمک می کند تصمیمات سخت داشته باشند و در اینجا نیز تصمیمات سختی باید گرفته شود. و ما باید اینکار را بکنیم. از این رو ما همگی، فشار را بر خودمان حفظ کرده ایم و این شامل ایران هم می شود.
تمکین ایران راهبرد جدید آمریکا
دقت در برخی مطالب منابع غربی درباره مذاکرات هسته ای اخیر حاکی از این امر خطیر و حساس است که دولت امریکا مفهوم جدیدی به نام «دوره تمکین» در مذاکرات هسته ای با ایران را مطرح کرده است.
در مقاله درج شده در روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال در مورخه 23 اکتبراز یک مقام امریکایی چنین نقل قول می شود که:
آمریکا خواهان آن است که ایران حداقل در یک دوره زمانی حداقل دو ساله تمکین خود را به توافق نهایی نشان دهد و آنگاه تازه دولت امریکا تلاش خود برای لغو تحریم ها از سوی کنگره را آغاز خواهد کرد.
این نخستین بار است که مقام های امریکایی به صراحت از مفهوم دوره تمکین سخن می گویند.
مهم ترین بخش مفهوم جدید تمکین این نکته است که دولت امریکا می گوید بلافاصله پس از توافق نهایی قادر به درخواست از کنگره برای برچیدن زیر ساخت قانونی تحریم ها نیست و برای این کار لازم است که ایران در یک دوره زمانی کم و بیش طولانی تمکین خود از توافق نهایی را نشان دهد.
به نوشته وال استریت ژورنال این دوره بیش از دو سال خواهد بود.
لازم است به این نکته توجه شود که دوره تمکین، مفهومی غیر از دوره گام نهایی است که دو طرف درباره آن در حال مذاکره هستند و امریکایی ها گفته اند می خواهند حداقل 10 سال باشد.
مهم ترین پرسش این است که چه ضمانتی وجود دارد که امریکا به یک توافق نهایی احتمالی تمکین کند و اگر نکرد، ایران متقابلا چه ابزاری برای پاسخ دهی به آن خواهد داشت؟
کنگره آمریکا مانعی جدید در برابر لغو تحریم ها علیه ایران
به منظور شفاف سازی این موضوع، خوانندگان محترم را به اظهارات مقامات آمریکایی نظیر وندی شرمن و گری سیمور ارجاع می دهم
گری سیمور مشاور سابق باراک اوباما در امور کنترل تسلیحات و عضو سابق تیم مذاکره کننده امریکا در گروه 1 5 در این زمینه چنین می گوید:
اما مطمئنا شماری بسیاری در کنگره وجود دارند که مظنوند ایران در پی ایجاد تأخیر و خرید زمان است بنابراین، تمدید مذاکرات هسته ای به واقع سبب حل و فصل این موضوع نخواهد شد. و این موضوع که جمهوری خواهان کنترل کنگره را در دست داشته باشند یا خیر، مطمئنا بر توانایی کنگره در تصویب لوایحی علیه خواسته های کاخ سفید در این باره تأثیر خواهد گذاشت. و البته این موضوع به دیدگاه های برخی کشورهای دیگر از جمله اسرائیل بستگی دارد.
روزنامه نیویورک تایمز در مقاله 19 اکتبر 2014 خود به قلم دیوید سانجر چنین تحلیل می کند
دولت باراک اوباما به دلیل اجتناب از درگیری سیاسی با کنگره، قصد ندارد برای لغو تحریم های کنگره علیه ایران پس از توافق نهایی هسته ای تلاش کند و صرفا به تعلیق این تحریم ها بسنده خواهد کرد. نیویورک تایمز چنین ادامه می دهد:
کاخ سفید یک تصمیم مهم اتخاذ کرده است و آن اینکه در صورت حصول توافق، باراک اوباما رئیس جمهور تا جایی که بتواند مانع از رای گیری کنگره در آن مورد خواهد شد.
با اینکه مذاکره کنندگان هنوز در مورد تعداد سانتریفیوژهای عملیاتی مجاز در ایران و مکانهای مورد بازدید بازرسان بحث می کنند، به گفته مقامات آمریکایی و ایرانی، ایرانیان تلویحا گفته اندکه، حداقل بطور موقت، «تعلیق» تحریم های سختی را که به شدت درآمد نفتی آنها را کاهش داده و روابط بانکی شان را با غرب قطع کرده است، خواهند پذیرفت.
وزارت خزانه داری آمریکا در یک مطالعه مفصل که آن را علنی نکرده ، به این نتیجه رسیده است که اوباما از اختیارات لازم برای تعلیق اکثریت وسیع آن تحریم ها بدون آنکه نیاز به رای کنگره باشد، برخوردار است.اما اوباما نمی تواند آن تحریم ها را به طور دائم لغو کند. فقط کنگره قادر به چنین کاری است. حتی اگر دموکراتها ماه آینده بر سنا مسلط شوند، مشاوران اوباما به این نتیجه رسیده اند که احتمالا در این رای گیری شکست خواهند خورد.
به این قسمت از تحلیل این روزنامه آمریکایی دقت کنید:
رییس جمهور آمریکا به لحاظ قانونی اجازه لغو تحریم های هسته ای علیه ایران را ندارد و فقط می تواند آنها را تعلیق نماید.
نیویورک تایمز می افزاید: مقامات کاخ سفید می گویند کنگره نباید از این طرح متعجب شود. آنها به مباحثات اوایل امسال در کنگره اشاره دارند که مذاکره کنندگان ارشد بهترین راه تضمین پیروی ایران از تعهداتش را تعلیق گام به گام تحریم ها می دانستند؛ با درک ضمنی اینکه رئیس جمهور می تواند آن تحریم ها را با همان سرعتی که لغو می کند، باز گرداند. برنادت میهن سخنگوی شورای امنیت ملی روز جمعه گفت: «ما این مسئله را روشن کرده ایم که هرگونه رژیم تحریم های بین المللی و آمریکا ابتدا تعلیق خواهد شد و لغو تحریم ها فقط منوط به آن است که آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید کند ایران معیارهای جدی اساسی را رعایت کرده است. ما باید مطمئن شویم که تمکین ایران واقعی است و طی یک دوره زمانی دوام دارد.میهن می گوید: «کنگره در سیاست ما در قبال ایران نقش دارد» ، اما اعضاء کنگره خواهان نقشی وسیع تر از مشورت و توصیه اند.
سناتور دموکرات رابرت منِندز و رئیس کمیسیون روابط خارجی سنا نیز چنین اظهار نظرکرد:
«اگر یک قرارداد احتمالی بطور اساسی و عملی برنامه تسلیحات هسته ای غیرقانونی ایران را برنچیند، انتظار دارم کنگره واکنش نشان دهد. در هیچ توافقی نمی توان به ایران اجازه داد در آستانه تبدیل به یک دولت هسته ای باشد». وی از حامیان قانون تشدید تحریم ها در صورت عدم حصول توافق تا 24 نوامبر بوده است.
البته مشخص نیست این سناتور دموکرات کدام قانون را مدنظر قرار داده که با استناد به آن برنامه هسته ای ایران را غیر قانونی! و نظامی می داند.
سناتور جمهوری خواه مارک کِرک از منتقدان برجسته مذاکرات هسته ای گفت: «کنگره به رئیس جمهور اجازه نخواهد داد تحریم هایی را که با رای قاطع در سنا بر ضد ایران تصویب شد، بطور یکجانبه لغو کند»، وی به رای گیری سال 2010 اشاره داشت که به موجب آن سخت ترین مجموعه تحریم ها اعمال شد.
نیویورک تایمز چنین ادامه می دهد: ظریف تابستان گذشته در مصاحبه ای گفت که کار اوباما برای متقاعد کردن کنگره «سخت تر» از کار او در قبولاندن یک قرارداد در تهران است. این گفته ممکن است رجزخوانی باشد اما شاید کاملا غلط نباشد.
شنیده ها حاکی است وندی شرمن مذاکره کننده ارشد آمریکا و معاون وزیر خارجه در امور سیاسی که نامزد اصلی برای احراز سمت مقام دوم وزارت خارجه در ماه آینده است، با رهبران کنگره به توافق رسید که در زمانی که مذاکرات جریان دارد، از گزارش علنی در کنگره اجتناب ورزد و در عوض گزارشهای محرمانه ای در کمیسیونهای اصلی کنگره ارائه خواهد داد.
اما این مسئله روشن است که درکنار سرنوشت بزرگترین مراکز هسته ای ایران- نطنز و فوردو، محل غنی سازی اورانیوم، و یک راکتور آب سنگین در اراک که بسیاری نگرانند که بتواند پلوتونیوم قابل کاربرد در سلاح تولید کند، مذاکرات با دقت بر نحوه تعلیق تحریم ها متمرکز بوده است. از نظر آمریکایی ها تحریم ها بزرگترین اهرم فشار برای آنها است. به همین علت، بسیاری ها بهترین گزینه اوباما را در صورت عدم حصول توافق تا ضرب الاجل تعیین شده،‌ ادامه مذاکره می دانند، احتمالی که هم مقامات ایرانی و هم آمریکایی مطرح کرده اند.
کریم سجادپور از بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل می گوید: «از حالا تا سال 2017، هدف اوباما این است که از تولید یک بمب ایرانی و بمباران ایران جلوگیری کند. اگر کنگره تصویب تحریم های بیشتر را لازم بداند، بهترین راه برای اینکار ایجاد بازدارندگی خواهد بود، در اصل بگوید که در صورت از سرگیری فعالیتهای متوقف شده ایران، تحریم های جدیدی اعمال می شود».
وی در تحلیل مطالبات ایران در مذاکرات هسته ای می گوید:
خواست ایرانیان بسیار فراتر از تعلیق تحریم های تحت رهبری آمریکا است.آنها همچنین خواستار خاتمه قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل هستند که صادرات مواد «دارای کاربرد دوگانه» را که هم مصارف غیرنظامی دارند و هم قابل کاربرد در برنامه های هسته ای و موشکی اند، ممنوع می کنند. آن قطعنامه ها یک مبنای حقوقی در اختیار آمریکا و متحدانش قرار داد تا خواستار بازرسی محموله های ارسالی به ایران شوند که ممکن است بخشی از یک برنامه مخفی باشد.
بنابراین باید توجه کافی به این نکته مهم مبذول داشت که کنگره آمریکا و تصمیمات آن کاملا بر روند سیاست خارجی آمریکا تاثیر گذار و تعیین کننده است.در این زمینه به دو موضوع اشاره می شود:
1- به اذعان روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز حتی اگر دموکرات ها درانتخابات پیروز شوند بازهم تیم اوباما امید زیادی به موافقت کنگره با لغو تحریم ها علیه ایران ندارد.
2- اما اگر کنگره آمریکا در اختیار جمهوری خواهان قرار گیرد که خواستار برخورد سخت افزاری و شدید با ایران و حفظ رژیم تحریمها علیه کشورمان هستند و آنگاه بین جمهوری خواهان کنگره و دموکرات های کاخ سفید در مورد لغو تحریمها اختلافاتی بروز کند تصمیمات کنگره کاملا بر راهبردهای سیاست خارجی آمریکا موثر خواهد بود و امید چندانی به لغو تحریم های هسته ای کشورمان وجود ندارد.
بررسی روند مذاکرات هسته ای وین 7
اکثر کارشناسان مسائل بین المللی بر این باورند که اگر در مذاکرات هسته ای اخیردرباره مسائل اصلی که - مایکل مان سخنگوی کاترین اشتون آنها را المان های کلیدی خوانده است- تفاهم نشود، تقریبا با اطمینان می توان گفت که تا روز 24 نوامبر توافق نهایی حاصل نخواهد شد.
در این راستا جناب آقای ظریف، وزیر امورخارجه و رییس تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان نیز صبح روز سه شنبه در بدو ورود به وینگفت که «رسیدن به توافق در این مذاکرات بسیار بعید است به‌خاطر اینکه موضوعاتی که هنوز باقی مانده که باید حل و فصل شوند، مواردی مانند حجم غنی سازی، نحوه و زمان‌بندی رفع تحریم‌ها وجود دارند که بسیار با اهمیت و حیاتی هستند.»
برخی منابع درباره روند مذاکرات هسته ای وین 7 می گویند اگر حصول توافق نهایی تا روز 3 آذر 24 نوامبر ممکن نباشد، احتمال انعقاد یک توافق موقت جدید میان ایران و 1 5 که بر ذخیره مواد 5 درصد ایران تمرکز نماید وجود دارد.
طرفین اکنون مشغول مذاکراتی فشرده هستند که هدف از آن رسیدن به یک توافق جامع و بلند مدت تا روز 3 آذر 24 نوامبر است.اما اخیرا نشانه هایی ظاهر شده دال بر اینکه احتمال دارد به دلیل اختلاف نظر جدی درباره دو موضوع یعنی ظرفیت غنی سازی و جدول زمانی لغو تحریم ها و همچنین زمان بر بودن نگارش ضمائم توافق، حصول توافق نهایی تا 3 آذر ممکن نباشد و در نتیجه دو طرف مجددا به سمت امضای یک توافق موقت جدید حرکت کنند.
به نظر می رسد اگر تصمیم بر تدوین یک توافق هسته ای موقت باشد، دیدگاه ایالات متحده آمریکا این است که بر کاهش اساسی ذخیره اورانیوم 5 درصد ایران تمرکز کند.
همان گونه که توافق ژنو به طور کامل بر خنثی سازی ذخیره مواد 20 درصد ایران تمرکز داشت، توافق موقت جدید - در صورت حصول- ذخیره مواد 5 درصد ایران را هدف خواهد گرفت.
این احتمال چندان بعید بنظر نمی رسد که در این دور از مذاکرات اگر ایران سانتریفیوژهای فعال خود را کاهش ندهد، آمریکا تصمیم دارد کاهش ذخیره مواد هسته ای کشورمان به گونه ای که زمان تولید و گسترش این ذخایر هسته ای به بیش از 6 ماه افزایش یابد را مطالبه کند. کارشناسان فنی می گویند این مستلزم آن است که اولا ایران ذخیره مواد موجود 5 درصدی خود را به زیر 1000 کیلو کاهش دهد و این امر احتمالا جز از طریق صادرات به روش دیگری مقدور نخواهد بود و ثانیا حجم تولید و انباشت ذخایر اورانیوم ایران به شدت کاهش یابد.
در این زمینه خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس در گزارشی به قلم جرج جان در روز 24 مهر درباره مذاکرات وین 7 نوشت: یکی از پیشنهادهای مطرح شده از سوی آمریکا به ایران این است که ایران تعداد بیشتری سانتریفیوژ در اختیار داشته باشد،‌ مشروط بر این که موافقت کند که میزان ذخیره اورانیوم غنای پایین خود 5 درصد را کاهش دهد. این خبرگزاری در توجیه پیشنهاد آمریکایی ها چنین استدلال می کند که اورانیوم غنای پایین هم می تواند به عنوان سوخت راکتورهای هسته ای مورد استفاده قرار گیرد و هم می تواند به سادگی به اورانیوم غنای بالا تبدیل شده و در ساخت بمب هسته ای به کار رود.
درصورت عملی شدن تصمیم آمریکا در توافق نامه هسته ای، باید گفت اتفاق بدی برای برنامه هسته ای ایران رخ خواهد داد چرا که بدون هیچ کاهش اساسی در میزان تحریم ها ، ایران مهم ترین جنبه از قدرت هسته ای یعنی ذخایر استراتژیک اورانیوم خود را از دست می دهد.
دراین قسمت توجه خوانندگان محترم را به .نکته ای مهم و کلیدی که اصرار طرفین را برای انعقاد یک توافق هسته ای ولو موقت و بدون لغو تحریم ها توجیه می کند جلب می نمایم و آن اظهارات جناب آقای ظریف در جمع اعضای شورای روابط خارجی آمریکاست.
وزیر امور خارجه ایران در نشست با اعضای شورای روابط خارجی امریکا با لحنی عجیب از غربی ها می خواهد به این نکته توجه کنند که اگر با تیم فعلی توافق نکنند، این تیم و اصلاح طلبان انتخابات آینده مجلس را خواهند باخت.
اگرچه این نشست در تاریخ چهارشنبه 26 شهریور 1393 17 سپتامبر 2014 برگزار شده است، اما بخش اصلی آن که حاوی یک درد دل نامتعارف و عجیب از سوی جناب ظریف با آمریکایی هاست ،که خیلی کم مورد توجه واقع شده است.
وزیر امور خارجه ایران و رییس تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات هسته ای در این نشست با لحنی عجیب از غربی ها می خواهد به این نکته توجه کنند که اگر با تیم فعلی توافق نکنند، این تیم و اصلاح طلبان انتخابات آینده مجلس را خواهند باخت.
وی همچنین یادآوری می کند بار قبل که در سال های 2004 و 2005 غربی ها از توافق با تیم روحانی خودداری کردند، فردی مانند محمود احمدی نژاد به ریاست جمهوری انتخاب شد.
این البته نخستین بار نیست که جناب ظریف چنین بحثی را مطرح می کند، ولی صراحتی که او این باره به خرج داده با گذشته تفاوتی اساسی دارد
جناب ظریف در این باره می گوید: اگر سیاست خارجی ما شکست بخورد مردم ایران 16 ماه بعد در انتخابات پارلمانی فرصتی خواهند داشت تا به این شکست پاسخ بدهند
بار قبل در سال های 2004 و 2005 که ما فرصتی داشتیم برای توافق با جامعه جهانی و امریکا جلو آن را گرفت مثل بعضی که الان هم نمی خواهند هیچ توافقی را ببینند مردم ایران در پاسخ رییس جمهور متفاوتی دکتر محمود احمدی نژاد را انتخاب کردند که 8 سال به آسانی در دولت بود و من را بازنشسته کرد.
ما باید درباره پیامی که غرب برای مردم ایران می فرستد مراقب باشیم..من فکر می کنم مردم ایران پای صندوق های رای به رفتار غرب پاسخ خواهند داد.
نتیجه گیری
بر اساس مطالب پیش گفته، اگر استراتژی های ایران و 1 5 بویژه آمریکا را از دید خودشان بررسی کرده و امتیاز دهیم ، ملاحظه می کنیم از دیدگاه ایران استراتژی لغو تحریم ها بالاترین امتیاز و از منظر آنان و بخصوص ایالات متحده استراتژی حفظ تحریم ها و دادن امتیازات جزئی و یا دستیابی به هدف مهم تر یعنی از بین بردن غنی سازی و چرخه سوخت هسته ای در ایران بالاترین امتیاز را کسب می نماید و این دو رویکرد، نقطه مشترکی با هم ندارند مگر آنکه ایران به کسب امتیازات جزئی و تعلیق موقت تحریم ها اکتفا کند. به عبارت دیگر، برای اینکه این بازی به نقطه تعادل اتمام برسد دو راه بیشتر وجود ندارد؛ یا باید امریکا تحریم های اعمال شده را بدون تاکید بر کاهش حجم و مقدار مواد غنی سازی شده لغو نماید و ایران هسته ای را به همین صورت بپذیرد یا اینکه ایران با حفظ تحریم های فعلی کنار بیاید و به کسب امتیازاتی جزئی و از همه مهم ترین از تاکید بر انجام غنی سازی ذخایر داخل خاک ایران و چرخه سوخت هسته ای دست بردارد و به واردات ذخایر اورانیوم از روسیه یا ...برای نیروگاهها و وسایر نیازهایش.دلخوش کند.
در این راستا اگر بخواهیم با رویکرد حفظ منافع ملی به این موضوع بنگریم، آنگاه می توان گفت که نقطه مشترکی برای طرفین وجود نخواهد داشت. یعنی هیچ گزینه ای وجود ندارد که طرفین بخواهند حول آن استراتژی که تامین کننده منافع ملی شان است به تفاهم برسند.در حقیقت منافع ملی آمریکا و ایران درباره وضعیت هسته ایران متعارض و ناهمگون است.به دیگر بیان، این بازی استراتژی مشترکی که فراهم کننده بازی برد برد باشد را ندارد؛ مگر آنکه تعریف کلمه برد از دیدگاه طرفین مقوله دیگری باشد.
در بازی تحریم، اگر قرار باشد به نتیجه برد برد که زیرمجموعه ای از بازی های با حاصل جمع غیر صفراست برسیم، باید اهداف مشترکی حول موضوع تحریم ها و غنی سازی از سوی طرفین تعریف و تبیین شود. به همین دلیل، از آنجا که در این موضوعات خاص تحریم ها و غنی سازی بومی بین اهداف ایران از یکسو و آمریکایی ها از سوی دیگر نقطه مشترکی وجود ندارد فلذا به نظر می رسد که این بازی را نمی توان بازی برد- برد قلمداد کرد زیرا منافع ملی بازیگران دخیل در آن نه تنها همگون و مشترک نیست بلکه شاهد تعارض منافع طرفین در موضوعات اساسی نظیر تحریم ها و غنی سازی هستیم مگر اینکه یکی از طرفین یعنی ایران یا 1 5 از جمله آمریکا در تعریف و تعیین اولویتهای منافع ملی خود و تاکتیک های نیل به آنها تجدید نظراساسی نماید.
کلام آخر
در پایان خوانندگان محترم را به دقت و تامل در تحلیل روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز درباره پرونده هسته ای ایران دعوت می کنم.
این روزنامه در مقاله 19 اکتبر 2014خود به قلم دیوید سانجر به نکته کلیدی و محوری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اشاره می کند و آن نقش بی بدیل و تعیین کننده مقام عظمای ولایت حضرت آیت الله خامنه ای دام ظله در تعیین رویکردهای کلان سیاست خارجی ایران و گفتمان حاکم بر آن است.این روزنامه آمریکایی دراین زمینه چنین می نویسد:
بازیگر مهم در آن تلاش مذاکرات هسته ای ایران آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم ایران است که مجددا معیارهای خاصی برای هر توافقی صادر کرده است، از جمله نهایتا توسعه تقریبا ده برابری برنامه غنی سازی اورانیوم در ایران.

دولت بهار/ طاهره واعظی