رئیس جمهور در گفتگو با«بیزینس یر»: شکوفایی اقتصاد ایران در سایه تحریم‌ها و بحران اقتصادی جهان

نشریه انگلیسی زبان «بیزینس یر» اخیراً در گفت‌وگوی مفصلی با دکتر احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور کشورمان از برنامه‌های سیاسی و اقتصادی ایران، تاثیر تحریم‌ها و بحران اقتصادی جهانی بر اقتصاد ایران دستاوردهای دوران ریاست جمهوری وی در زمینه‌های مختلف جویا شد که مشروح این گفت و گو را در ادامه می‌خوانید.
پیشرفت و توسعه ایران را در زمان ریاست جمهوری خود چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در دولت‌های نهم و دهم شیوه‌ای که برای پیشرفت و توسعه کشور در پیش گرفتیم دستخوش تحول بنیادین شد زیرا ما در این دولت‌ها عدالت‌محوری در راس دستور کار خود قرار دادیم. تولیدات صنعتی ما در این سال‌ها به کمال مطوب رسید و بخش صنعت به یکی از اصلی‌ترین ارکان توسعه کشور ما تبدیل شد. از سال2004 میلادی تاکنون اقدامات زیربنایی فوق‌العاده‌ای با عنوان طرح توسعه همه‌جانبه اقتصادی در هر دو زمینه سیاستگذاری و اجرا انجام شد و تمام این تلاش‌ها کشور را در مسیر رشد پایدار قرار دارد. علی‌رغم تحریم‌های تحمیل شده به ایران از سوی ابرقدرت‌ها و شدت گرفتن‌ بحران اقتصادی جهانی رشد اقتصادی ما چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی چندان تحت تاثیر قرار نگرفت و ما در چنین شرایط اقتصادی بحرانی سعی کردیم شکاف بین فقیر و غنی را کم کرده و حمایت بیشتری را متوجه قشر ضعیف‌تر جامعه ایران کنیم. در طرح توسعه همه‌جانبه اقتصادی اصلاحات به‌گونه‌ای انجام شد که یارانه‌ها به صورت نقدی به عموم مردم پرداخت شود و سیستم مالیاتی، سیستم بانکی و سیستم گمرکی کشور اصلاح شود. برخی از این اصلاحات هم‌اکنون در حال اجراست و بقیه اصلاحات نیز در آینده اجرایی می‌شود. در حالی که اکثریت اقتصادهای جهان با بحران و رکود روبه‌رو هستند، تولید ناخالص داخلی ایران بدون احتساب نفت بین سال‌های 2004 تا 2011 رشد ثابت 5 درصد را داشته است.
در سال2011 رشد اقتصادی ایران بدون احتساب نفت 2/5 درصد بود. مقایسه شاخص‌های توزیع درآمد در مناطق شهری و روستایی ایران نیز نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر اقتصاد ایران رشد داشته است. طبق گزارش مرکز آمار ایران شاخص جینی که در سال2004 حدود 4061/0 در مناطق شهری و 3896/0 در مناطق روستایی بوده در سال2011 به 3560/0 در مناطق شهری و 3390/0 در مناطق روستایی رسیده است. این میزان از سال1969 تاکنون به پایین‌ترین حد خود رسیده است.
ارزش صادرات غیرنفتی ایران که در سال2004 حدود 10 میلیارد دلار بود در سال2011 به 23 میلیارد دلار رسیده است و به طور میانگین سالانه 6/27 درصد رشد داشته است. بین سال‌های 2004 تا 2011 میزان واردات نیز از 40میلیارد دلار به 61 میلیارد دلار رسیده و تقریباً 2/8 درصد رشد داشته است. از نظر سیاست‌هایی هم که برای ارتقای بازارهای سرمایه‌ای اتخاذ شده ارزش بورس تهران از 325 تریلیون ریال در سال2004 به یکهزار و 168 تریلیون ریال در سال2011 رسیده است که میانگین رشد سالانه آن 3/23 درصد است. علاوه بر رشد اقتصادی در زمینه‌های مختلف، ما همچنین در زمینه خصوصی‌سازی نیز به مسئولیت‌ها و تعهدات خود واقف بودیم و اصل 44 قانون اساسی دولت را ملزم کرده است سازمان‌های وابسته خود را به بخش خصوصی واگذار کند و دولت تمام تلاش خود را برای اجرای این اصل انجام داده و در نتیجه اجرایی شدن اصل 44 دستاوردهای چشمگیری حاصل شده به طوری که ارزش کل خصوصی‌سازی‌ها از 764 میلیارد ریال در سال 2004 به 245 تریلیون ریال در حال حاضر رسیده است و به این ترتیب خصوصی‌سازی اولویت اصلی دولت بوده است.
در سال 2004 درآمدهای حاصل از جمع‌آوری مالیات بدون احتساب نفت حدود 102 تریلیون ریال بود که به 259 تریلیون ریال در سال 2011 رسیده و در سال‌های اخیر میانگین افزایش درآمدهای مالیاتی 23 درصد بوده است. طرح اصلاح یارانه‌ها نیز یکی دیگر از اقداماتی است که برای نخستین بار در دولت‌های نهم و دهم اجرا شد و با اجرایی شدن آن مصرف سوخت، آب و گندم کاهش چشمگیری داشت. کاهش مصرف سوخت، آب و گندم در 15ماهه قبل از سال 2011 حدود 2/17 میلیارد دلار پیش‌بینی شده بود که این تخمین بدون احتساب نرخ رشد سالانه 7/7 میلیارد دلار در نظر گرفته شده است.
همچنین مصرف نفت وگاز به ترتیب 9 درصد و 12 درصد کاهش یافته است. همچنین مصرف مازوت (بدون در نظر گرفتن مصرف نیروگاه‌ها) گاز مایع و کروسین به ترتیب 40 درصد، 11 درصد و 10 درصد کاهش یافته است. همچنین بانک جهانی در گزارش خود درباره عملکرد دولت‌ها در زمینه توسعه نیروی انسانی ایران را در ردیف یکی از برترین کشورها قرار داده است و این جایگاه برای نخستین بار در دوران ریاست‌جمهوری بنده به کشور عزیزمان تعلق گرفت. شاخص توسعه نیروی انسانی ایران عدد 707/0 را نشان می‌دهد که ایران را در جایگاه هشتادوهشتم یعنی بالاتر از کشورهایی مانند ترکیه که رتبه‌اش 92 است، چین با رتبه 101، آفریقای جنوبی با رتبه 123 و هند با رتبه 134 قرار می‌دهد. این تغییرات و پیشرفت‌ها نشان می‌دهد که دولت همواره در زمینه منابع انسانی یک طرح قابل اجرا و مؤثر داشته که منجر به ارتقای جایگاه جهانی ایران شده است.
از نظر شما سند چشم‌انداز 2025 چه فرصت‌ها و چالش‌هایی را پیش رو دارد؟
رسیدن به جایگاه‌های ارزشمند علمی، اقتصادی و فناوری در منطقه جنوب غرب آسیا، ایجاد فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمدها، افزایش درآمد سرانه و تأمین شغل برای همه برخی از برنامه‌ها و اهداف سند چشم‌انداز 2025 است که برای رسیدن به آن تلاش می‌کنیم. اگر شاخص‌های مربوطه به دانش و آموزش عمومی را در نظر بگیریم، ایران در حال حاضر در مسیر اهداف چشم‌انداز 2025 قرار گرفته و در حال حاضر هم به برخی از این اهداف دست یافته است. در زمینه علوم و فناوری های جدید از جمله نانوتکنولوژی، فناوری‌های مربوط به هوا – فضا و تولید داروهای ترکیبی محققان ایرانی دستاوردهای متعددی داشته‌اند و از نظر اقتصادی در بسیاری از زمینه‌ها در مسیر و جایگاه مطلوبی قرار داریم.
به عنوان مثال، در زمینه‌های تولید ناخالص داخلی بر‌اساس تساوی قدرت خرید مردم (PPP) ایران دومین اقتصاد بزرگ منطقه و هفدهمین اقتصاد بزرگ جهان شناخته شده است. علاوه بر این، در زمینه تجارت خارجی رشد بازارهای سرمایه‌ای، افزایش تولید محصولات صنعتی و معدنی و محصولات کشاورزی استراتژیک را شاهد بوده‌ایم و در حال حاضر در جایگاه بالایی قرار داریم. با این وجود، در برخی زمینه‌ها نیاز به تلاش بیشتر است و ما باید موانع را برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 2050 از سر راه خود برداریم.
در زمینه عدالت اجتماعی، در شاخص جینی در سال 1347 شمسی پایین‌ترین شاخص را داشتیم و این مسأله به خاطر شکاف عظیمی بود که بین فقیر و غنی وجود داشت، اما امروزه این شکاف کوچک و کوچک‌تر شده و وضعیت خانواده‌های کم‌درآمد بهبود یافته است.
همان طور که می دانید بحران اقتصادی جهانی بر بودجه دولت‌ها تاثیر گذاشته است. دولت شما چه تدابیری برای حمایت از اقتصاد ایرانیان و توسعه داخلی اندیشیده است؟
ابتدا باید به شما یادآوری کنم که تاثیر بحران اقتصادی جهانی بر یک اقتصاد بستگی به میزان وابستگی آن اقتصاد به اقتصاد جهانی دارد. نکته دوم این است که بحران اقتصادی، اقتصادهایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد که وابسته به مبادلات تجاری و مالی بین المللی هستند.
البته در کشورهایی که نفت دارند، مانند ایران بخشی از تجارت و مبادلات ارزی با نوسانات بازار نفت تحت تاثیر قرار می‌گیرد و در این بخش بحران‌های اقتصادی جهانی حائز اهمیت و تاثیرگذار است که ایران هم تا حدودی از آن تاثیر گرفته اما این تاثیر چندان حائز اهمیت نبوده زیرا اگر قیمت نفت خام را در 2 سال اخیر بررسی کنیم می‌بینیم که به جز برخی نوسانات دوره‌ای، قیمت نفت رشد ثابتی داشته و دچار رکود نشده است. البته در سال‌های اخیر دولت نهایت تلاش خود را کرده تا بودجه را طوری ببندد که با نوسانات قیمت نفت دچار آسیب نشود. در این زمینه، بودجه 2012 بر‌اساس قیمت نفت بشکه‌ای 85 دلار بسته شده که این قیمت بسیار کمتر از قیمت واقعی نفت در بازار جهانی است.
همچنین دولت با اتخاذ تصمیمات درست و استفاده از مکانیزم‌های توسعه سرمایه ملی سعی کرده وابستگی نفتی را به حداقل برساند و البته به موازات توسعه سرمایه ملی، جمع آوری مالیات‌ها را نیز در دستور کار خود قرار داده تا از این طریق درآمدهای خود را افزایش دهد.
استراتژی دیگر دولت کاهش مخارج و هزینه‌های دولتی است و دولت از ابتدای سال جاری شمسی سیاست صرفه‌جویی را در پیش گرفته است و این سیاست در تنظیم بودجه سال 2013 نیز لحاظ می‌شود.
در زمینه تاثیرات بحران اقتصادی بر داد و ستدهای مالی بین‌المللی ایران باید گفت که بحران اقتصادی فعلی تاثیر فاحشی بر اقتصاد ایرانیان نداشته است. رشد شاخص بازار سهام در سال‌های اخیر که در برخی مواقع همزمان با سقوط شاخص بازار سهام در کشورهای اروپایی بوده گواهی بر این مدعاست.
در نیمه دوم ژوئن 2012 شما به کشورهای امریکای لاتین از جمله نیکاراگوئه، بولیوی و ونزوئلا سفر کردید. آیا روابط ایران با کشورهای امریکای لاتین در ارتقای اقتصاد ایران نقش داشته و اگر نقش داشته چگونه؟
داشتن روابط سازنده و موثر با دنیا و توسعه روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی با کشورهای مستقل دنیا همواره از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی ایران بوده است. این اولویت در طرح توسعه همه جانبه اقتصادی کشور و همچنین برنامه پنجم توسعه 5 ساله نیز مورد تاکید قرار گرفته است. بر این اساس توسعه روابط با کشورهای امریکای لاتین برای ما بسیار حائز اهمیت است و ایران همواره بر برقراری ارتباط با کشورهایی که نیازهایش را تامین کند تمرکز داشته است. ایران و امریکای لاتین برای همکاری مشترک زمینه‌های متعددی دارند ایران علاقه‌مند است که توانایی‌های مهندسی و فنی و تجربیات صنعتی متعدد خود را در صنایعی مانند صنایع سیمان، پتروشیمی، ساختمان‌سازی، تولید انرژی، کشاورزی، توسعه زیرساخت‌ها، ساخت ماشین‌آلات، معادن، صنایع غذایی و... با کشورهای امریکای لاتین به اشتراک بگذارد و از تجربیات این کشورها نیز در زمینه‌های مختلف درس بگیرد. کشورهای امریکای لاتین نیز پتانسیل‌های متعددی دارند که نظر ایران را به خود جلب کرده‌اند و ما می‌خواهیم با برقراری روابط دوجانبه و چندجانبه با این کشورها از این پتانسیل‌ها بهره‌مند شویم به همین خاطر است که در سال‌های اخیر روابط ایران با کشورهای امریکای لاتین روز به روز در حال افزایش بوده است. برخی از کشورهای امریکای لاتین از نظر منابع انرژی و ذخایر معدنی در میان ثروتمندترین کشورها قرار دارند و تولید ناخالص داخلی آنها بیش از 5 تریلیون دلار است. شیلی بزرگترین تولیدکننده مس دنیاست و پرو در میان تولیدکنندگان برتر طلا و نقره دنیا جای گرفته، بولیوی نه تنها منابع بسیار غنی گاز دارد بلکه منبع غنی از معادن لیتیوم است و ونزوئلا یکی از تولیدکنندگان اصلی نفت دنیا به شمار می‌رود. دیگر کشورهای امریکای لاتین نیز از نظر ذخایر معدنی غنی هستند. براساس آمار و ارقام رسمی، صادرات ایران در سال 2011 به قاره امریکا و به‌ویژه امریکای لاتین حدود 173 میلیون دلار بوده و البته در سال 2011 واردات ایران از قاره امریکا به 9/772 میلیون دلار رسیده است که مجموع داد و ستد ایران با این قاره 900 میلیون دلار بوده است. پیشرفت‌های سیاسی امریکای لاتین به‌ویژه پیشرفت‌هایی که از سال 2002 تاکنون به وقوع پیوسته، مثل روی کار آمدن دولت‌های مردمی در بسیاری از کشورهای امریکای لاتین در سطح بین‌المللی بسیار حائز اهمیت بوده و مورد توجه ایران واقع شده است و این مسأله فاکتور دیگری است که ما را به افزایش روابط خود با کشورهای امریکای لاتین ترغیب می‌کند.
جو تجارت بین‌المللی در دوران ریاست جمهوری شما تغییرات زیادی داشت. دولت شما چطور چالش‌ها را به فرصت تبدیل کرد؟
تجارت جهانی مانند بسیاری دیگر از شاخص‌های اقتصادی تا حد بسیار زیادی تحت تاثیر بحران مالی جهانی، قرار گرفت به‌ویژه در سال 2009 که تجارت جهانی به پایین‌ترین حد خود رسید. رکود اقتصادی سال 2009 پس از رکود اقتصادی سال 1929 بزرگ‌ترین سراشیبی تجارت جهانی بود. رشد تجارت جهانی از 75/7 درصد در سال 2007 به 03/3 درصد در سال 2008 و 72/10- درصد در سال 2009 رسید. این رخداد تقریباً در تاریخ اقتصاد جهان بی‌سابقه بود. هر چند این رکود بیشتر کشورهای توسعه یافته را تحت تاثیر قرار داد اما در کشورهای در حال توسعه نیز بازار صادرات خراب شد و درآمدهای صادراتی کشورهای در حال توسعه کاهش یافت. در این میان ایران یکی از کشورهایی است که به خاطر ظرفیت داخلی خود کمترین تاثیر را از رکود اقتصادی جهانی گرفت. در کنار بحران مالی جهانی، کشورهای متخاصم اقتصاد ایران را مورد هدف قرار دادند و سعی در سنگ‌اندازی و تخریب سیستم مالی و تجاری ایران داشتند. البته دولت قادر بود که این سنگ‌اندازی‌ها را خنثی کرده و یا حداقل کاهش دهد و برای غلبه بر محدودیت‌های تحمیل شده و تبدیل کردن تهدیدها به فرصت، عملکردهای ابداعی متعددی را شروع کرد از جمله این اقدام‌های ابداعی، توسعه پتانسیل‌های داخلی برای تبدیل مواد خام و به‌ویژه نفت خام به کالاهای با ارزش‌تر برای صادرات است. همچنین توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه و سایر کشورها و توسعه مکانیزم‌های تهاتری کردن داد و ستدها از دیگر اقدامات ابداعی در دوران رکود اقتصادی جهانی و تحریم‌های اقتصادی است. به این طریق ما توانستیم تاثیرات منفی تحریم‌ها و رکودها را به فرصت تبدیل کنیم. در سال‌های اخیر، قدرت‌های نوظهور و کشورهای در حال توسعه جایگاه‌های بزرگ‌تری را در سطح بین‌المللی کسب کرده‌اند در حالی که اقتصادهای توسعه یافته جایگاه و تاثیر خود را در سطح جهان از دست داده‌اند بنابر این از آنجا که نقش اقتصادهای نوظهور رو به افزایش است، ایران نیز قصد دارد روابط خود را با این کشورها توسعه دهد. ایران هم از نظر فرهنگی و هم از نظر جغرافیایی در قلب خاورمیانه قرار دارد و سابقه فرهنگی، مذهبی و اقتصادی ایران در مقایسه با سایر کشورهای خاورمیانه این امکان را به ما داده که بر امور دنیا و منطقه تاثیرات چشمگیری بگذاریم. ایران پل ارتباطی غرب و شرق است و از دوران باستان تاکنون در تمام تمدن‌های مهم مورد توجه جدی قرار گرفته است. دروازه تجاری قاره‌ها بودن و قرار داشتن در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز که یکی از مناطق مهم حمل و نقل نفت خاورمیانه است، ایران را به کشوری مهم برای غرب تبدیل کرده است. مهم‌ترین ویژگی سرزمین ایران، شرایط جغرافیایی آن است که نقش اساسی بین دو قاره آسیا و اروپا و همچنین تمدن‌های موجود در این قاره‌ها ایفا می کند به همین خاطر تمام مسیرهای حمل و نقل بین این دو قاره شامل خطوط زمینی، دریایی و هوایی باید از ایران بگذرد. جاده ابریشم و دیگر فعالیت‌های اقتصادی که در دوران باستان برای غرب و شرق ضروری و حیاتی بوده، ایران را در گذشته به کشوری مهم تبدیل کرده بود که این اهمیت تا زمان حاضر نیز حفظ شده است.
در دوران جنگ سرد همسایگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و همچنین ذخایر غنی نفت موجود در خلیج فارس و خاورمیانه ایران را در مرکز توجه غربی‌ها قرار داد و این توجه در عصر کنونی نیز نه تنها کم نشده بلکه بیشتر هم شده است زیرا بر اساس تخمین‌ها 565 میلیارد بشکه نفت در خلیج فارس وجود دارد که برابر با 63 درصد کل منابع نفتی دنیاست و 7/3 تریلیون مترمکعب گاز طبیعی معادل 5/28 درصد کل گاز طبیعی دنیا در این منطقه است. تمام این مزیت ها بدون شک به ایران لقب بزرگترین انبار هیدروکربن دنیا را می دهد و از آنجا که این ذخایر به این زودی‌ها تمام نمی‌شود ایران همواره در راس توجه دولت‌ها و بویژه غربی‌ها قرار دارد.