مخالفتهایی که می شد و دیگر نمی شود !

این روزها مجددا اخبار حضور زنان در مدیریتهای مختلف بسیار مطرح است ولی بر خلاف 4 سال پیش که احمدی نژاد تصمیم گرفت برای دولت دهم سه وزیر زن معرفی کند، خبری از مخالفت علما و مراجع شنیده نمی شود. آن روزها بحثهای مختلفی مطرح شد و ماحصل آن این بود که بین فقها در باب مسوولیت زنان در مدیریتهای محتلف اجرایی اختلاف نظر وجود دارد و در هر دو سوی موافقت و مخالفت استدلالهایی وجود دارد.
به عنوان مثال علامه طباطبایی رحمة الله علیه در تفسیر شریف المیزان ذیل آیه 34 سوره نساء (الرجال قوامون علی النساء) معتقد هستند: «قیم بودن مردان بر زنان عمومیت دارد، و منحصر به شوهر نسبت به همسر نیست، و چنان نیست که مردان تنها بر همسر خود قیمومت داشته باشند، بلکه حکمى که جعل شده براى نوع مردان و بر نوع زنان است، و بنابراین پس آن جهات عمومى که عامه مردان در آن جهات بر عامه زنان قیمومت دارند، عبارت است از مثل حکومت و قضا (مثلا) که حیات جامعه بستگى به آنها دارد.»[1]
اما شاگرد برجسته ایشان آیت الله جوادی آملی نظری متفاوت دارند:
«شبهه دیگر، قیمومیت و معنای آیه "الرجال قوامون علی النساء" است. باید دانست آنجا که زن و مرد به عنوان دو صنف مطرح می شود، هرگز مرد قوام و قیم زن و نیز زن تحت قیمومت مرد نیست؛ بلکه قیمومت در مورد رابطه زن و شوهر است.»[2]
و یا در یک اختلاف نظری دیگر در همان روزهای سال 88 خبری منتشر شد که یکی از مراجع تقلید در نامه ای به یکی از مقامات عالی رتبه نظام بیان کرده اند که وزارت زنان از مصادیق ولایت بر مردان است و ایشان در پاسخی که نمایندگانشان ارائه کرده بودند تاکید کردند که تنها کسی که در نظام اسلامی ولایت دارد ولی فقیه است و مابقی از رئیس جمهور تا وزرا و دیگران کارگزاران نظام اسلامی هستند.
به هر حال با وجود مخالفت بعضی از مراجع تقلید، بر مبنای نظر مقام معظم رهبری مرضیه وحید دستجردی به عنوان اولین وزیر زن در جمهوری اسلامی از مجلس رأی اعتماد گرفت. البته مجلس قبل از آن در موارد اختلافی دیگری مثل افزایش ارثیه زنان هم نظر ولی فقیه را ملاک قرار داده بود.
البته آن روزها نظر رهبری درباره وزارت زنان علنی اعلام نشد، اما بعدها ایشان در دیداری با بانوان فرهیخته در 21/2/92 ضمن بیان موضوعی که در ادامه به آن اشاره خواهد شد فرمودند:
« اشتباه نشود، از اینکه این بانوان در این مناصب اجرایى باشند من هیچ مشکلى ندارم؛ یعنى منع نمیکنم، نفى نمیکنم، ایرادى هم برایش قائل نیستم - فرض کنید وزیر بهداشت ما یک خانم بود، یا معاونین رئیس‌جمهور مثلاً یا بخشهاى مختلف در بینشان بانوان هستند، این از نظر من اشکالى ندارد - آنچه اشکال دارد، افتخار به این است؛ که ما به رخ دنیا بکشیم که ببینید، ما در بخشهاى اجرایى اینقدر زن داریم!»[3]
اما آیت الله صافی گلپایگانی حتی حدود سه ماه بعد از تشکیل دولت دهم و رأی اعتماد مجلس، باز هم از دولت احمدی نژاد انتقاد کردند و معرفی احتمالی استاندار زن را یک «خلاف شرع، جنگ با قرآن و پیامبر و مخالفت با مسلمات دین» دانستند:
«متأسفانه می‌آیند در قم، که مرکز تشیع است، اعلام می‌کنند که برای بعضی از استان‌ها استاندار زن منصوب می‌کنیم؛ مگر می‌خواهید که با قرآن و پیامبر جنگ کنید که اینچنین خلاف شرع می‌گویید؟ شما با چه کسی می‌خواهید لجبازی کنید؟ آیا با احکام خدا و مسلّمات دین مخالف هستید؟»[4]
البته ایشان هنوز نسبت به تاکیدات آقای روحانی به وزرا برای استفاده از زنان در مدیریتهای اجرایی و نیز احتمال انتصاب یک زن به سمت نمایندگی ایران در یکی از کشورهای خارجی واکنشی نشان نداده اند.

اما دیدگاه مقام معظم رهبری درباره مسئولیت گرفتن زنان در مدیریتهای کلان چیست؟
مقام معظم رهبری با نگرش عمیق و جامعی که به موضوع فعالیت سیاسی و اجتماعی زنان دارند معتقدند:
1- بزرگ ترین و اولین مسئولیت اداره کانون گرم خانواده بر عهده زن است و این کار باعث افتخار می‌باشد و نه وزیر و وکیل بودن.
2- اگر کسی توانست کانون محیط خانوادگی خودش را گرم اداره کند و در آن حال توانست وزیر و نخست وزیر هم باشد، هیچ اشکالی ندارد و این هم شرفی و افتخاری بالاتر و مضاعف خواهد بود.
3- مدیریت اجرایی برای زنان در رده حتی وزرا بر اساس صلاحیتهایی که شخص دارد، به خودی خود هیچ اشکال شرعی‌ و مانعی ندارد.
4- اما سمت گرفتن زنان را یک عامل تاثیرگذار برای حل مشکلات فرهنگی مرتبط با زنان دانستن و یا در سطح جهان به تعداد وزیر و نماینده و مسوول زن افتخار کردن و گمان اینکه باعث تغییر نگاه آنها به ما می شود، نادرست و انفعال در برابر گفتمان غرب در «مردواره کردن زنان» است.
5- اما درست است که افتخار کنیم این تعداد خانم روشنفکر، تحصیلکرده، نویسنده، فعّال فرهنگى یا فعّال سیاسى، این مقدار خانم شهادت‌طلب و مجاهده‌کار در میدانهاى گوناگون و فعال در عرصه‌هاى سیاسىِ انقلابى داریم.
6- نباید حضور نمایان زنان فعّال در جبهه‌ى انقلاب کمرنگ بشود. خانمهایى که اهل اِقدام و فکر و نگارش و نویسندگى‌ و سخن گفتن و فکر دادن هستند، باید صحنه‌ى انقلاب و دفاع از انقلاب را خالى نگذارند.
7- هر کدام از زن و مرد امتیازاتی دارند و در مجموع زن و مرد فرقى ندارند و از لحاظ خلقت و خصوصیّاتِ کیان طبیعى‌شان که خداى متعال خلق کرده یکسان هستند و حتی جایگاه و هویّت و شخصیّت زن از بعضى جهات از مردها بالاتر است.

موارد هفت گانه فوق از سخنان مقام معظم رهبری که در ادامه می‌آید استخراج شده است.
ایشان در 14/7/80 در دیدار جمعی از نمایندگان زن مجلس ششم فرمودند:
«بحث اینکه زنی وزیر بشود یا نشود، یا در مجلس عضو هیئت رئیسه باشد یا نباشد؛ این مساله‌ای نیست که ما آن را در قضیه زن‌ها تأثیرگذار بدانیم؛ به هیچ وجه این طور نیست. شما ملاحظه بفرمایید، مثلاً در بنگلادش که این خانم سر کار است و قبل از او یک خانم دیگر مسئولیت داشته، مگر در بر طرف کردن مشکلات زنان در کشور بنگلادش چقدر اثر داشته اند؟... یا در هند که خانم ایندیرا گاندی نخست وزیر بود، چقدر ازاین مشکلات کاسته شده بود؟ بنده ایشان را از نزدیک دیده بودم؛ زن خیلی فرزانه، عاقل و مقتدری بود و سال‌ها در مبارزات شرکت داشت؛ اما آیا در رفع مشکلات زنان هند اثر گذاشته بود؟ البته من در زمینه تحقیقی نکرده ام؛ جا دارد شما تحقیق کنید. آن طور که من دورادور نگاه می کنم، می بینم اینها هیچ اثری نداشته اند. بنابراین مسئله اصلی زن، اینها نیست. این که یک زن، معاون وزیر یا استاندار و یا سفیر بشود، مگر چقدر اثر دارد؟ مگر دنیا در خصوص رشد و تمییز یک کشور در برطرف کردن مشکل زن و مرد، به این چیزها نگاه می کند؟ مگر قضاوت دنیا درباره بنگلادش این است که این‌ها مسائل زن‌ها را حل کردند؟ مگر کشوری مثل امریکا، در طول این 200 سال چند نفر رئیس‌جمهور زن داشته است؟ خود آن‌ها مدعی همه دنیایند.
...من می گویم به مساله اصلی نگاه کنید. مساله اصلی، فرهنگ عمومی جامعه است. ما دچار یک مشکل فرهنگی هستیم. ...چرا همه اش خیال می کنیم که اگر معاون وزیر، یا معاون استاندار یا فرماندار فلان شهر دوردست شدیم، ارزش پیدا می کنیم؟ من می خواهم شما این نگرش را در جامعه تصحیح کنید. البته من هیچ معارضه ای ندارم؛ بالاخره اگر پیشامدها به گونه ای شد و تصادفا زنی یک خرده بیشتر به حالات ماجراجویانه مردانه بخش سیاسی گرایش داشت و مهارت و زیرکی نشان داد، البته در جای خودش قرار بگیرد؛ هیچ مانعی ندارد. البته الان فرهنگ جامعه، مناسب این تغییرگرایی نیست.»[5]
ایشان در جایی دیگر بزرگترین و اولین مسئولیت اداره کانون گرم خانواده را بر عهده زن می دانند، چرا که اصولاً این کار از مرد بر نمی‌آید:
«ما معتقدیم زن در نگاه نخستین، بزرگ ترین و اولین مسئولیت اداره کانون گرم خانواده را که ما آن را پایه تشکل اجتماعی خودمان می دانیم، بر عهده دارد که این به عهده مرد نیست و از مرد اصلا برنمی آید. ما معتقدیم ترکیب آفرینش زن، او را برای برداشتن مسئولیت و مأموریت آماده می کند.
...ما معتقدیم برای زن این افتخار نیست که وزیر باشد، بلکه افتخار این است که بتواند کانون محیط خانوادگی خودش را گرم اداره کند کهالبته اگر در آن حال توانست وزیر و نخست وزیر هم باشد، هیچ اشکالی ندارد و این هم شرفی و افتخاری بالاتر و مضاعف خواهد بود.»[6]
ایشان همچنین اخیراً در دیداری با بانوان فرهیخته حوزوی و دانشگاهی در 21/2/92، به صراحت وزارت یا نمایندگی مجلس توسط زنان را به خودی خود فاقد اشکال دانستند، اما افتخار به تعداد وزیر یا نماینده زن را نادرست خواندند:
«"مردواره کردن زن" [یکی از اجزاء برجسته گفتمان غربى در مورد زن است]؛ یعنى به دنبال این بودند که مشاغل گوناگونى که با ساخت جسمى و عصبى و فکرى مرد سازگارتر است را بکشانند به سمت بانوان و زنان، و این را یک افتخار براى زن و یک امتیاز براى زن قرار بدهند. ما در مقابل این دچار انفعال شدیم، یعنى دوْر خوردیم؛ ما هم نادانسته، ناخواسته، این گفتمان را قبول کردیم. مى‌بینید ما الان افتخار میکنیم که فلان تعداد زن، در فلان بخشهاى اجرایى کشور داریم. اشتباه نشود، از اینکه این بانوان در این مناصب اجرایى باشند من هیچ مشکلى ندارم؛ یعنى منع نمیکنم، نفى نمیکنم، ایرادى هم برایش قائل نیستم - فرض کنید وزیر بهداشت ما یک خانم بود، یا معاونین رئیس‌جمهور مثلاً یا بخشهاى مختلف در بینشان بانوان هستند، این از نظر من اشکالى ندارد - آنچه اشکال دارد، افتخار به این است؛ که ما به رخ دنیا بکشیم که ببینید، ما در بخشهاى اجرایى اینقدر زن داریم! این همان دوْر خوردن است، این همان منفعل شدن است؛ این افتخارى ندارد. خیلى خب، یک خانمى است، ارزشهایى داشته، توانایى‌هایى پیدا کرده، مناسبِ این مقام شده؛ خیلى خب، بگذارند، خلاف قانون هم که نبوده؛ امّا اینکه ما به این افتخار بکنیم که ببینید، ما این تعداد خانمِ مسئولِ در بخشهاى اجرایى داریم، این غلط است.»[7]
ایشان در ادامه آنچه در نقش‌آفرینی زنان در عرصه اجتماع را قابل افتخار است را برشمردند و تاکید کردند:
« اگر ما افتخار کنیم که این تعداد خانم روشنفکر، خانم تحصیلکرده داریم، این خوب است، این جا دارد؛ اگر بگوییم این مقدار خانم نویسنده، خانم فعّال فرهنگى یا فعّال سیاسى داریم، اشکالى ندارد؛ اگر بگوییم این مقدار خانم شهادت‌طلب و مجاهده‌کار در میدانهاى گوناگون داریم، این خوب است؛ اگر بگوییم این مقدار خانمى که در عرصه‌هاى سیاسىِ انقلابى فعّالند - گوینده‌اند، نویسنده‌اند - داریم، این خوب است؛ افتخار به اینها خوب است؛ امّا افتخار به اینکه ما این تعداد وزیر زن، این تعداد نماینده‌ى زن، این تعداد معاونِ بخشهاى مختلفِ زن، این تعداد رئیس مؤسّساتِ تجارى زن داریم، افتخار به این غلط است؛ این انفعال در مقابل آنها است. مگر بنا بوده ما کارهاى مردانه را به زنها بدهیم؟ نه، جایگاه زن و هویّت و شخصیّت زن، در جنس خود زن یک هویّت بسیار بالا و با کرامتى است، از بعضى جهات از مردها بالاتر است. در مجموع هم که نگاه کنیم، زن و مرد فرقى ندارند؛ از لحاظ خلقت، از لحاظ خصوصیّاتِ کیان طبیعى‌شان که خداى متعال خلق کرده، یک امتیازاتى جانب زنانه دارد، یک امتیازاتى جانب مردانه دارد.»[8]
نکته مهم دیگر در این سخنان، تاکید ایشان بر لزوم حضور برجسته و فعال زنان مومن و انقلابی در صحنه دفاع از انقلاب است:
«زنان فعّالِ در جبهه‌ى انقلاب، یک روزى نقش‌آفرینى برجسته‌اى کردند - هم اندکى پیش از پیروزى انقلاب، هم در اوائل انقلاب، هم در دوران جنگ تحمیلى - و از خودشان حضور نمایانى نشان دادند؛ نگذارید حضور نمایان زنان فعّال در جبهه‌ى انقلاب کمرنگ بشود. دیگران در مواجهه‌ى با انقلاب و معارضه‌ى با انقلاب سعى میکنند از عنصر زن و زنانِ کارآمد استفاده کنند؛ جبهه‌ى انقلاب، زنان کارآمد و فعّال و زبان‌آور و نویسنده و عالِم و دانشمند بمراتب بیشتر دارد؛ خانمهایى که اهل اِقدامند، اهل فکرند، اهل نگارش و نویسندگى‌اند، اهل سخن گفتنند، اهل فکر دادنند، صحنه‌ى انقلاب و دفاع از انقلاب را خالى نگذارند.»[9]

منبع: خبرنو
[1] ترجمه موسوی همدانی از تفسیرالمیزان،ج4،ص543.
[2] زن در آیینه جلال و جمال، ص 325 و 326، به نقل از رجانیوز: http://www.rajanews.com/PrintFriendly.asp?id=35587.
[3] بیانات در دیدار جمعى از بانوان فرهیخته‌ى حوزوى و دانشگاهى-21/2/92: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=22536.
[4] دیدار با جمعی از اعضای فراکسیون روحانیون مجلس-22/7/88: http://www.tabnak.ir/fa/news/68436.
[5] بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار بانوان نماینده در مجلس ششم-14/7/80، به نقل از مجله پیام زن،ش118،دی1380:http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/3992/4107/24297.
[6] نکته های ناب، گزیده بیانات رهبر فرزانه انقلاب در جمع دانشجویان و دانشگاهیان، ص81؛ به نقل از رجانیوز: http://www.rajanews.com/PrintFriendly.asp?id=35586.
[7] بیانات در دیدار جمعى از بانوان فرهیخته‌ى حوزوى و دانشگاهى-21/2/92: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=22536.
[8] همان.
[9] همان.