دستاوردهای دولت(76)؛بهره برداری از 54 سد بزرگ در دولت های نهم و دهم

ایران کشوری خشک و کم آب است که توزیع بارش ها از نظر زمانی و مکانی هم متناسب و متعادل نیست و در سال های اخیر تغییرات اقلیمی نیز به مشکلات مدیریت منابع آب اضافه شده است.

از سوی دیگر توسعه شهرنشینی ، افزایش سطح رفاه و بهداشت عمومی باعث تمرکز جمعیت در مناطق شهری، رشد مصرف آب شرب و در نتیجه روی آوردن به ابزارهای ذخیره سازی منابع آب و هدایت آن به این مراکز جمعیتی شده است.

در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی سرمایه گذاری قابل توجهی در صنعت سدسازی کشور و دستیابی به آخرین تکنولوژی این صنعت صورت گرفته است، تا جایی که امروز بزرگترین سدها با پیچیده ترین سازه ها و همراه با چالش های مهندسی در کشورمان ساخته می شود.

قابلیت مهندسان سدساز ایرانی فقط در داخل کشور مورد استفاده نبوده، بلکه توان آنها در قالب خدمات فنی و مهندسی به سایر کشورها نیز منتقل شده است.

** ظرفیت مخازن کشور 47 میلیارد متر مکعب

تعداد سدهای در دست بهره برداری کشور 339 سد است که از این تعداد 142 سد از جمله سدهای ملی بوده و 197 سد بصورت استانی و زودباده است.

حجم مخازن سدهای بزرگ ملی که تاکنون به بهره برداری رسیده 47 میلیارد و 336 میلیون متر مکعب است که قابلیت تنظیم آب به میزان 33 میلیارد و 194 میلیون متر مکعب در سال را دارد.

ظرفیت اسمی نیروگاه های برقابی نصب شده در طرح های فوق به بیش از 10 هزار مگاوات رسیده است، هر چند این رقم در مقایسه با مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاهی کشور که در مرز 70 هزار مگاوات قرار دارد، چندان بزرگ نیست ، اما این واحدها نقش مهمی در تنظیم شبکه برق کشور به ویژه در ایام اوج مصرف ایفا می کنند.

این واحدها در مقایسه با واحدهای حرارتی در زمان بسیار کوتاه تری وارد شبکه می شوند و از طرف دیگر در مقایسه با واحدهای حرارتی اثرات زیست محیطی بسیار کمتری دارند.

این در حالی است که تعداد سدهای استانی که به بهره برداری رسیده است، 197 طرح با حجم مخزن 523 میلیون متر مکعب و قابلیت تنظیم آب 494 میلیون متر مکعب است.

**سدهای در دست ساخت

تعداد سدهای ملی در دست ساخت کشور 107 سد با حجم مخزن 21 میلیارد و 397 میلیون متر مکعب است و با تکمیل این واحدها مجموع حجم مخزن سدهای کشور به 68 میلیارد و 733 میلیون متر مکعب خواهد رسید.

با احداث این سدها ظرفیت نیروگاه های برقابی کشور هم شش هزارمگاوات افزایش می یابد و کل ظرفیت نیروگاههای برقابی کشور به 16 هزار مگاوات می رسد.

این در حالی است که در زمان کنونی 20 سد با حجم مخزن 70 میلیون متر مکعب و قابلیت تنظیم 90 میلیون متر مکعب در دست ساخت است.

** 328 طرح سدسازی در دست مطالعه است

براساس گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران 328 طرح سدسازی در کشور در دست مطالعه است که از این تعداد 155 سد ملی با حجم مخزن 44 میلیارد و 442 میلیون متر مکعب، ظرفیت نیروگاهی 15 هزار و 700 مگاوات را تحویل شبکه برق کشور خواهد داد.

همچنین 173 طرح سدسازی استانی هم با حجم مخزن 2 میلیارد و 207 میلیون متر مکعب در دست مطالعه است.

بر این اساس مجموع طرح های سدسازی در حال بهره برداری ،در دست ساخت و در حال مطالعه 794 طرح با حجم مخزن 115 میلیارد و 976 میلیون متر مکعب است که در صورت تکمیل شدن این واحدها ظرفیت نصب شده نیروگاه های برقابی به 31 هزار و 706 مگاوات خواهد رسید.

** در هر دولت از چه تعداد سد بهره برداری شد

از مجموع 142 طرح سد بزرگ ملی کشور که در دست بهره برداری است، 19 سد با حجم مخزن 13 میلیارد و 404 میلیون متر مکعب مربوط به دوره پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است.

این درحالی است که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1367 تعداد هفت سد با ظرفیت 2 میلیارد و 275 میلیون متر مکعب به بهره برداری رسید.

پس از پایان جنگ تحمیلی در فاصله سال های 1368 تا پایان سال 1375 تعداد 15 سد با ظرفیت یک میلیارد و 617 میلیون متر مکعب به بهره برداری رسید، ضمن این که ظرفیت اسمی نیروگاه های برقابی کشور از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1375 کمی بیش از 164 مگاوات بوده است.

از سال 1376 تا سال 1384 تعداد 47 سد بزرگ ملی با حجم مخزن 14 میلیارد و 382میلیون متر مکعب به بهره برداری رسید و ظرفیت نصب شده نیروگاه های برقابی که در این دوره وارد مدار شد سه هزار و 75 مگاوات بوده است.

این در حالی است که از سال 1384( روی کار آمدن دولت نهم ) تا امروز 54 سد بزرگ ملی با حجم مخزن 15 میلیارد و 658 میلیون متر مکعب به بهره برداری رسید.

ظرفیت نصب شده نیروگاه های برقابی که در دولت های نهم و دهم وارد مدار شد چهار هزار و 962 مگاوات بوده است.

گفتنی است در مدت 57 سالی که سدسازی در ایران آغاز شده ، به طور میانگین سالانه 2،5 سد به بهره برداری رسیده و سالانه 830 میلیون متر مکعب به حجم مخازن سدهای کشور اضافه شده است.

در دولت دهم 38 سد ملی افتتاح شده که حجم مخازن آن 9 میلیارد و 896 میلیون متر مکعب و ظرفیت اسمی نیروگاه های آن کمی بیش از سه هزار مگاوات است .

در این دولت همچنین عملیات اجرایی 46 سد ملی آغاز شده که با تکمیل این طرح ها پنج میلیارد و 274 میلیون متر مکعب به حجم مخازن کشور و 752 مگاوات به ظرفیت نیروگاهی برقابی اضافه می شود.

** تکمیل شبکه های آبیاری؛پلی از مدیریت سازه ای به مدیریت غیرسازه ای

به اعتقاد صاحبنظران، وزارت نیرو در مدیریت سازه ای و ساخت مخازن آب موفقیت های خوبی کسب کرده است و امروز باید از دوره مدیریت سازه ای به مدیریت غیر سازه ای و مصرف بهینه آب گام بردارد.

شکی نیست که یکی از اهداف اصلی وزارت نیرو تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی در پایین دست سدهاست که بخش قابل توجهی از آب تولیدی کشور در این بخش هدر می رود.

برای بازگشت هزینه های سنگین سدسازی در کشور باید راندمان آبیاری از 35 درصد افزایش یابد و آثار این سرمایه گذاری در بخش کشاورزی نمایانگر شود.

بر اساس آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران حدود چهار میلیون هکتار از اراضی پایین دست سدهای کشور نیازمند انواع شبکه های آبیاری اصلی و فرعی است.

احداث شبکه های آبیاری اصلی که شامل کانالهای درجه یک و دو است، بر عهده وزارت نیرو بوده و شبکه های ابیاری فرعی و کانالهای درجه سه و چهار را باید وزارت جهاد کشاورزی احداث کند.

از مجموع چهار میلیون هکتار اراضی پایین دست سدهای کشور، شبکه های اصلی در حدود 2 میلیون هکتار احداث شده و مجموع اراضی که دارای شبکه های فرعی هستند کمی بیش از 900 هزار هکتار است.

هنوز سه میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور در پایین دست سدها شبکه آبیاری مدرن ندارد و باید پیش از آن که عمر مفید سدهای کشور به پایان برسد، احداث شبکه های آبیاری پایین دست دراولویت برنامه های وزارت نیرو قرار گیرد.