دستاورد(61)؛خصوصی سازی دولت احمدی نژاد ۵۰ برابر دولت اصلاحات

خصوصی سازی به معنای مشارکت مردم در فعالیت های اقتصادی از جمله مباحثی است که از سال 68 و همزمان با پایان جنگ تحمیلی مطرح شد و از آن زمان موضوع واگذاری سهام دولت به بخش خصوصی به نقل محافل تبدیل شد. هرچند که روند خصوصی سازی از ابتدای سال 70 شتاب بیشتری گرفت اما می توان گفت تا قبل از روی کار آمدن دولت نهم خصوصی سازی یکی از کارهای بر زمین مانده پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.
ابلاغ سیاستهای کلی اصل 44 و اهتمام دولت احمدی نژاد به امر خصوصی سازی و توزیع ثروت کشور در میان مردم از طریق طرح سهام عدالت سبب شد تا یکی از دغدغه های اصلی مقام معظم رهبری در سالهای اخیر، تا حد زیادی مرتفع شود.
اولین خصوصی سازی که در فاصله سال های 68 تا 73 اتفاق افتاد به عنوان نخستین گام در خصوصی سازی مطرح است؛ دوره ای که در آن سازمان صنایع ملی ایران، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و بانک صنعت و معدن بیش از همه در امر واگذاری ها فعال بودند.
بر همین اساس بررسی آمار به جای مانده از فروش سهام دولت در این دوره نشان می دهد که 40 درصد واگذاری ها طی سال های 69 تا 75 و 60 درصد از واگذاری ها مربوط به دوره 76 تا 79 بوده است.
نزدیکی انتخابات مجلس در سال 74 فروش سهام شرکتهای دولتی را در سال های 74 و 75 تا حدی با کندی مواجه کرد. این جریان تا سال 76 یعنی آغاز دولت هفتم ادامه داشت و در آن زمان دومین مرحله خصوصی سازی آغاز شد که تا تصویب قانون برنامه سوم ادامه داشت.
سومین مرحله خصوصی سازی زمانی آغاز شد که قیمت نفت روند نزولی را در پیش گرفت تا جایی که دولت اصلاحات برای تأمین هزینه های خود مجبور شد موضوع خصوصی سازی را بیشتر مدنظر قرار دهد.
آغاز مرحله چهارم خصوصی سازی از سال 79 کلید خورد و در سال 84 پایان یافت. مهم ترین ویژگی این مرحله این بود که عملیات خصوصی سازی در چارچوب مقررات برنامه سوم توسعه انجام شد.
دولت کارگزاران سازندگی رکورد دار واگذاری از طریق مذاکره
طبق آمارهای سازمان خصوصی سازی در سالهای 70 تا 75 بیش از 332 میلیارد تومان سهام شرکت های دولتی واگذار شده است که از این میزان بیش از 103 میلیارد تومان آن بصورت مذاکره بوده است. دولت کارگزاران سازندگی بدین ترتیب بیش از 31 درصد از واگذاریهای خود را بصورت مذاکره انجام داده است و از این حیث در مقایسه با دولت اصلاحات و دولت احمدی نژاد رکورد دار است.
البته حجم زیاد واگذاری ها از طریق مذاکره یکی از نقاط ضعف دولت کارگزاران محسوب می شود و همواره مورد انتقاد کارشناسان و مردم بوده است. متاسفانه در طی سالهای 70 تا 75 واگذاری شرکتها به برخی افراد سیاسی و نزدیکان افراد صاحب نفوذ و دارای قدرت سبب شد تا فرآیند خصوصی سازی از همان ابتدا دچار انحراف از مسیر اصلی خود شود. برخی کارخانجات که در این سالها واگذار شدند پس از مدتی با مشکلات عدیده مدیریتی و اقتصادی مواجه شدند و صاحبان آنها نیز بلافاصله کارگران را بیکار کرده و به بهره برداری از اموال و زمین های کارخانه های مذکور در جهتی غیر از تولید پرداختند. تعطیل شدن کارخانجات و ایجاد برج های ساختمانی و یا فروش اموال و زمین های آنها همواره از جمله موارد مطرح در زمینه واگذاری های مساله دار این سالها بوده است.
واگذاری های دولت اصلاحات
با روی کار آمدن دولت اصلاحات در سال 76 روند واگذاری از طریق مذاکره نیز متوقف شد. به غیر از واگذاری 38 میلیارد ریالی سال 76 از طریق مذاکره، سایر واگذاری ها تا پایان سال 83 بصورت واگذاری از طریق بورس و مزایده بوده است. از سال 76 تا پایان سال 79 بیش از 5 هزار میلیارد ریال از سهام شرکتهای دولتی واگذار شد. این روند از سال 80 تا پایان سال 83 با رشد 4 برابری نسبت به دولت اول اصلاحات به بیش از 20 هزار میلیارد ریال رسید.
در مجموع دولت اصلاحات از ابتدای سال 76 تا پایان سال 83 بیش از 25 هزار میلیارد ریال از سهام شرکتهای دولتی را در جریان خصوصی سازی واگذار کرد.
واگذاری های دولت احمدی نژاد
از سال 84 مقارن با روی کارآمدن دولت دکتر احمدی نژاد و اولین سال اجرای برنامه چهارم، فرآیند خصوصی سازی تحول یافت. در سال‌های 84 و 85 چندین اتفاق مهم باعث شد تا روند خصوصی‌سازی با شتاب فزاینده‌ای همراه شود که از آن جمله می‌توان به ابلاغ سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی در سال‌های 84 و 85 ، ورود بسیاری از شرکت‌های بزرگ به فهرست شرکت‌های مشمول واگذاری، اجرای طرح توزیع سهام عدالت، تدوین و ابلاغ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی در سال 87 اشاره کرد.
طبق آمارهای موجود حجم خصوصی سازی صور گرفته در دولتهای نهم و دهم بیش از 98 درصد کل خصوصی سازی انجام گرفته را شامل می شود که بیانگر تحول اساسی در اجرای این اصل مهم از قانون اساسی در دولت احمدی نژاد است.
در دولت نهم (از سال 1384 تا پایان 1387) بیش از 20 میلیارد و 700 میلیون سهم از سهام شرکتهای دولتی به ارزشی فراتر از 348 هزار میلیارد ریال در فرآیندخصوصی سازی واگذار گردید. بیشترین میزان واگذاری در سال 84 از زیرمجموعه های سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران صورت گرفت. سهم این سازمان در کل واگذاریهای سال 84 بیش از 32 درصد بود. در سال 85 اغلب واگذاریها از زیر مجموعه سازمان توسعه و نوسازی معادن صورت گرفت که تقریبا 70 درصد کل واگذاریها را شامل می شد. در این سال برای اولین بار حجم واگذاریها از یک میلیارد سهم فراتر رفت.
ازجمله واگذاریهای مهم این سال عرضه سهام شرکتهای ملی صنایع مس ایران و فولاد مبارکه اصفهان در بهمن و اسفند 85 در بورس تهران بود که بیش از 75 درصد از حجم واگذاریهای انجام شده در این سال مربوط به این دو شرکت بود. در سال 86 نیز در ادامه واگذاری شرکتهای بزرگ سهام فولاد خوزستان و پتروشیمی فناوران در بورس عرضه شد. در این سال عرضه بیش از 9 میلیارد و 900 میلیون سهم در فرآیند خصوصی سازی صورت گرفته است که بیش از 78 درصد آن بصورت بلوکی بوده است.
در سال 87 میزان واگذاری ها با کاهشی اندک به 9 میلیارد و 500 میلیون سهم با ارزشی فراتر از 72 هزار میلیارد ریال رسید. در این سال بانک ملت بعنوان اولین بانک دولتی، مخابرات ایران و پالایشگاه نفت اصفهان فرآیند خصوصی سازی را طی کردند و وارد بورس شدند. در سال 88 بیشترین حجم و ارزش واگذاری ها رقم خورد و بیش از 33 میلیارد سهم به ارزشی فراتر از 321 هزار میلیارد ریال در فرآیند خصوصی سازی قرار گرفت و بصورت تدریجی، ترجیحی و بلوکی واگذار گردید. بانکهای تجارت و صادرات نیز در سال 88 وارد بازار سرمایه شدند.
این روند در سالهای 89 و 90 نیز ادامه یافت. آمارهای منتشره از سوی سازمان خصوصی‌سازی حاکی از آن است که در طول سالهای گذشته، سال 90 به عنوان تنها سالی شناخته شده است که سازمان خصوصی‌سازی فراتر از پیش‌بینی در نظر گرفته شده در بودجه حرکت کرده و با ثبت 112 درصد تحقق درآمد در این زمینه روبه‌رو شده است. همچنین واگذاری سهام شرکتهای نفتی و پالایشگاهی در سالهای 90 و 91 از نکات قابل توجه در عملکرد دولت دهم به شمار می رود. عملکرد دولت دهم از ابتدای سال 88 تا پایان سال 91 منجر به واگذاری بیش از 55 میلیارد سهم به ارزشی فراتر از 867 هزار میلیارد ریال گردید.
در مجموع خصوصی سازی صورت گرفته در دولتهای نهم و دهم (از ابتدای سال 84 تا خردادماه سال 92 ) رقمی نزدیک به 78 میلیارد سهم با ارزشی بالغ بر 1227 هزار میلیارد ریال از سهام شرکتهای دولتی واگذار شده است. به دلیل حجم بالای واگذاری ها در دولت احمدی نژاد، سهم سایر دولتهای قبلی در این فرآیند بسیار ناچیز است. بطوریکه ارزش واگذاری ها در دولت احمدی نژاد 50 برابر ارزش واگذاری ها در دولت اصلاحات است.
جایگاه سهام عدالت در خصوصی سازی
اما مهم‌ترین اقداماتی که دولت در این راستا انجام داد ،طرح توزیع سهام عدالت به همراه واگذاری فعالیت‌های اقتصادی خود به بخش خصوصی، توزیع متعادل ثروت و درآمد در کشور ،افزایش ثروت و ایجاد درآمد دائمی برای خانوارهای نیازمند، تسریع در روند خصوصی‌سازی از طریق واگذاری گسترده سهام شرکت‌های دولتی، گسترش بازار سرمایه و ارتقای فرهنگ سهامداری بود.
از مجموع 1227 هزار میلیارد ریال خصوصی سازی صورت گرفته در دولت احمدی نژاد بیش از 342 هزار میلیارد ریال از واگذاری ها در قالب طرح سهام عدالت بوده است که بیش از 27.8 درصد را شامل می شود. بیش از 304 هزار میلیارد ریال از واگذاری ها به نهادهای عمومی غیر دولتی و بابت رد دیون دولت بوده است که 24.8 درصد از کل واگذاریها را در برمی گیرد. بیش از 47.4 درصد واگذاری ها نیز به بخش های غیر دولتی صورت گرفته است.

نحوه واگذاری و تعداد شرکت های واگذار شده
دولت های هشتم تا دهم از سال 80 تاکنون در مجموع سهام 646 شرکت را واگذار کرده اند که از این تعداد، سهام 542 شرکت به بخش خصوصی ، سهام 169 شرکت بابت رد دیون و سهام 56 شرکت هم به طرح سهام عدالت تعلق گرفت.
همچنین نحوه واگذاری هادر دولت احمدی نژاد (تا خردادماه 92) نیز حکایت از آن دارد که 57.9 درصد از کل واگذاری ها از طریق بورس، 6.6 درصد از طریق فرابورس، 35.3 درصد از طریق مزایده و کمتر از 0.2 درصد بصورت مذاکره ای بوده است که حجم زیاد واگذاری ها از طریق بورس و فرابورس یکی از دلایل اصلی توسعه بازار سرمایه در سالهای اخیر در ابعاد مختلف بوده است.