آیا بازار فریب خورده است؟

هر چند روند بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته عمدتاً مثبت بوده اما این روند از هفته گذشته و پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری شدت گرفت و شاخص حرکت صعودی خود را با شتاب بیشتری پی گرفت. هرچند که برنامه‌های دولت یازدهم در حوزه مسائل اقتصادی به تفصیل بیان نشده است اما برخی از اظهارنظر‌ها و پیش‌بینی‌های ارائه شده در بازار سرمایه می‌تواند علاوه بر ضرر و زیان بر سرمایه گذاران، جو روانی بازار را ملتهب کند.
بطورکلی شاخص کل بیانگر روند حرکت بازار و جهت‌گیری آن است. در مورد شاخص‌های اقتصادی چون شاخص بورس قبل از آن‌که عدد شاخص مهم باشد، روند تغییرات و نحوه حرکت شاخص است که تعیین‌کننده است. به عبارت دیگر می‌توان گفت این شاخص است که با عبور از برخی اعداد و ارقام یا بازگشت به یک محدوده خاص و نوسان در آن محدوده، معیاری برای پیش‌بینی و حرکت سایر فعالان بازار ایجاد می‌کند. نقطه مقابل این دیدگاه آن است که با تعیین مقدار برای شاخص سعی می‌کند بازار را به سمت و سوی مورد نظر خود سوق دهد. در هفته گذشته و پس از رشد شاخص کل بورس در روزهای متوالی که تحت تاثیر جو سیاسی پس از انتخابات ارزیابی می‌شود، برخی کارشناسان و رسانه‌ها با مطرح کردن اهدافی چون 60 هزار واحد و 70 هزار واحد تلاش کردند این نکته را به بازار القا کنند که بورس تهران تا رسیدن به این ارقام هیچ مانعی را در پیش رو ندارد. این در حالی است که همین رسانه‌ها و کارشناسان تا قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری با انواع و اقسام دلایل معتقد بودند شاخص 40 هزار واحدی بورس تهران حباب دارد و حتی برخی منتقدان دولت از رشد شاخص بورس به‌عنوان رشد دلاری یاد می‌کردند. اما اکنون همان افراد یک شبه به این نتیجه رسیده‌اند که شاخص کل بورس حتی با کاهش دلار باید تا 70 هزار واحد رشد کند.

اثرکاهش ارزش دلار در سودآوری شرکت‌های صادراتی
نکته دیگر آن‌که بودجه بسیاری از شرکت‌های صادراتی براساس نرخ دلار متناسب با نرخ اتاق مبادلات ارزی بسته شده و با نرخ دلار در بازار آزاد فاصله‌ای تقریباً 1000 تومانی دارد. حتی با فرض خوشبینی به تحقق وعده‌های دولت جدید و کاهش نرخ ارز در بازار و یا اتاق مبادلات ارزی قاعدتاً باید سود شرکت‌های صادراتی همچون پتروشیمی‌ها و معدنی‌ها و شرکت‌های گروه فلزات اساسی که شرکت‌های بزرگ و تاثیر‌گذار بازار به شمار می‌روند کاهش یابد. بنابراین بازار باید شاهد کاهش قیمت سهام این گروه و در نتیجه کاهش شاخص کل به دلیل تاثیرپذیری بیشتر شاخص کل از روند قیمتی شرکت‌های بزرگ بازار باشد.
از طرف دیگر کاهش نرخ دلار می‌تواند برای شرکتهای وابسته به واردات مواد اولیه و لوازم و قطعات از خارج از کشور مزیت ایجاد کند. لکن باید توجه داشت که هزینه تولید تنها شامل مواد اولیه و قطعات نیست و فاکتورهای فراوانی را شامل می‌شود. بنابراین در ارزیابی مسیر حرکتی این شرکت‌ها نیز نباید فقط به نرخ دلار و افزایش یا کاهش آن توجه کرد.
در نتیجه این سؤال مطرح می‌شود که با کاهش قیمت سهام شرکت‌های بزرگ و موثر بر شاخص کل، چگونه رسیدن به ارقام 60 هزار واحد یا 70 هزار واحد پیش‌بینی می‌شود؟ برخی اظهارنظرهای دیگر موید این نکته است که در حال حاضر تغییر محسوسی در سود شرکت‌ها رخ نداده است و حتی با کاهش نرخ دلار باید شاهد کاهش سودآوری شرکت‌های مطرح بازار در سال آینده باشیم اما در مقابل p/e بازار به دلیل خوشبینی سهامداران و فعالان بازار باید افزایش یابد. در مقابل این نظریه نیز این سؤال مطرح می‌شود که خوشبینی به آینده چگونه با کاهش سود شرکت‌ها قابل جمع است؟ فاکتور اصلی خوشبینی سهامداران به آینده معمولاً با افزایش سود شرکت‌ها همراه است نه کاهش سود.
حتی درصورت قبول این نظریه و پذیرش افزایش p/e بازار هم این سؤال مطرح می‌شود که چه میزان افزایش p/e با توجه به خوشبینی فعالان برای بازار می‌توان تصور کرد. آیا این میزان افزایش p/e منجر به رشد شاخص کل تا 70 هزار واحد می‌شود؟
نکته دیگری که این روزها به آن اشاره می‌شود، ورود نقدینگی جدید به بازار است. بازار سرمایه همواره از ورود نقدینگی استقبال کرده است اما مهمتر از ورود نقدینگی به بازار، ماندگاری آن در بازار است. چرا که در سال‌های پایانی دولت اصلاحات نیز هجوم نقدینگی به بازار و رشد p/e بازار تا مرتبه 20 و بالاتر به تشکیل حباب در بازار منجر شد و بسیاری از سرمایه‌گذاران را با زیان مواجه کرد.

رفتار دوگانه بازار بورس
بررسی اظهارات این روزهای فعالان و کارشناسان از یک طرف و مشاهده رفتار بازار در روزهای گذشته از طرف دیگر حکایت از آن دارد که بازار هرچند در ظاهر از نتیجه انتخابات ناراضی نیست اما در عمل رفتار دوگانه‌ای را از خود نشان می‌دهد. این دوگانگی در نظرات کارشناسان نیز مشاهده می‌شود. به همین دلیل نظرات برخی کارشناسان را نیز جویا شدیم.
شاهین شایان آرانی در خصوص وضعیت بازار سرمایه و پیش‌بینی فتح قله 70 هزار واحدی در آینده نزدیک توسط برخی از کارشناسان گفت: بیان این دیدگاه‌ها در وضعیت کنونی خطرناک بوده و ممکن است به ضرر بسیاری از سرمایه گذاران این بازار تمام شود.
وی با بیان آن‌که، در هیچ کشوری مسئولان دارای مجوز در قالب قوانین به بازیگران بازار مشاوره نمی‌دهند، اظهارداشت: اگر بازار قابل پیش‌بینی بود تمامی سرمایه‌گذاران یک شبه میلیاردر می‌شدند.
شایان آرانی تصریح کرد: هر چند روند بازار سرمایه مثبت پیش‌بینی می‌شود اما نباید عددی را برای آن در نظر گرفت.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: این اظهار نظر‌ها منجر به ایجاد هیجان کاذب در بازار می‌شود و نه تنها از نظر حرفه‌ای اشتباه است بلکه از لحاظ استانداردهای سرمایه‌گذاری حرفه‌ای نیز نادرست است.
وی ادامه داد: شیب بازار سرمایه هم‌اکنون مثبت است اما این روند بستگی به اقدامات کابینه دولت آینده و برنامه‌های آن دارد.
این کارشناس بازار سرمایه در خصوص تاثیر نرخ دلار بر بازار سرمایه نیز گفت: در حال حاضر دلار عامل رشد شاخص بورس نیست و برخی از شرکت‌ها از آن تاثیر منفی و برخی دیگر مثبت می‌گیرند.
وی با بیان آنکه، ورود نقدینگی به بازار سرمایه منجر به رشد آن شد، اظهارداشت: هم‌اکنون وعده‌های رئیس جمهور منتخب دورنمای خوبی را در بخش‌های مختلف ایجاد کرده است و همین امر سبب شده تا بدون این‌که واقعیت بازار و سوددهی شرکت‌ها تغییر کند روند آن مثبت شود و ادامه این مسیر برای بازار خطرناک است. وی گفت: در این شرایط مسئولان بازار باید مراقب باشند که پدیده روانی بر بازار سایه نیفکند و قیمت‌ها به مرور و بر اساس برنامه‌های اجرایی دولت آینده تغییر کند. به گفته وی، شاخص بورس هنوز حبابی نشده اما اگر این روند ادامه یابد حبابی خواهد شد و به همین دلیل مسئولان باید وارد عمل شوند.

سرمایه‌گذاران از رفتار هیجانی پرهیز کنند
حامد ستاک یکی دیگر از کارشناسان بازار سرمایه نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایرنا، با بیان آن‌که، تغییر روند قیمت‌ها در بورس با سایر دارایی‌ها متفاوت است و همواره روند آن نوسانی است، اظهار داشت: کلیت بازار سرمایه از سال گذشته رو به رشد بوده و این واقعیت صرفنظر از نتیجه انتخابات انکار ناپذیر است. وی در پاسخ به این پرسش که برخی کارشناسان بازار پیش‌بینی می‌کنند شاخص به‌زودی به کانال 70 هزار واحد می‌رسد، گفت: این که شاخص در شرایط فعلی به این رقم دست یابد منطقی نیست و سرمایه‌گذاران باید از رفتار‌های هیجانی پرهیز کنند. ستاک با بیان آن‌که هنوز قیمت سهام در کشور از ارزان‌ترین دارایی‌ها است، تصریح کرد: هر چند این امکان وجود دارد که قیمت خودرو در یک روز 40 درصد نوسان داشته باشد اما چنین نوسانی با توجه به ساز وکاری که در بازار سهام و برنامه‌ریزی‌ها برای پایین نگه داشتن میزان ریسک بازار وجود دارد، امکانپذیر نیست. وی گفت: در سال‌های اخیر دارایی‌ها در تمام بازار‌ها با رشد قیمت‌ها همراه بوده است اما بازار سرمایه با تاخیر این روند را آغاز کرده است.
وی افزود: هر گاه اخباری در خصوص کاهش نرخ دلار و یا افزایش قیمت آن در بازار منتشر می‌شود به سرعت بازار عکس‌العمل نشان داده و قیمت‌ها بر اساس آن تغییر می‌کند.
این کارشناس بازار سرمایه، نسبت قیمت به عایدی را از مهمترین شاخص‌ها در بازار سرمایه دانست و افزود: این نسبت از دو طریق افزایش قیمت محصولات و رشد حجم آن تغییر می‌کند و در سال گذشته نیز به دلیل افزایش قیمت دلار نرخ محصولات رشد کرد و رقابت پذیری محصولات داخلی افزایش فراوانی یافت. وی ادامه داد: مصرف‌کنندگان با گرانی دلار به کالاهای داخلی روی آوردند و این حالت برای بازار روندی برد- برد را رقم زد که در صورت کاهش نرخ دلار و بازگشت به حالت سال‌های قبل رشد این نسبت نیز دارای توجیه چندانی نیست.
همچنین فردین آقا بزرگی نیز در خصوص وضعیت بازار سرمایه گفت: چشم‌انداز روند شاخص با توجه به ایجاد بسترهای ورود نقدینگی مطلوب شده است.
وی با اشاره به پیش‌بینی برخی از کارشناسان برای دستیابی شاخص به قله 70 هزار واحدی در آینده نزدیک، اظهار داشت: این مسأله قابل پیش‌بینی نیست و نباید با پیش‌بینی زمان دستیابی به این اعداد بازار را هیجانی کرد. آقا بزرگی در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند افزایش قیمت سهام در گذشته به دلیل ارتقای نرخ دلار بیان می‌شد اما هم‌اکنون که بر اساس وعده‌ها پیش‌بینی می‌شود نرخ دلار کاهش یابد چرا در این صورت بازهم پیش‌بینی رشد در بازار سرمایه می‌شود، گفت: بخشی از رشد قیمت سهام در دولت دهم مربوط به افزایش قیمت دلار بوده است. وی ادامه داد: با توجه به بستر‌ها و چشم‌اندازی که در بازارسرمایه وجود دارد کاهش نرخ ارز سهم کمتری در قیمت‌ها خواهد داشت.
وی با بیان آن‌که، با کاهش نرخ دلار بازدهی پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها منفی شده است، گفت: بازار با این وجود به روند کلی خود به دلیل پیش‌بینی از فضا و وضعیت اقتصادی رشد کرده و افق روشنی را متصور است.