وقتی مهدی هاشمی برای جهان درس عبرت می‌شود اما برای ایران نه

چهار سال پیش یکی از سایت‌های خبری*، به مناسبت نهمین سال‌روز صدور فرمان مبارزه با فساد اقتصادی، مقاله‌ای تکان دهنده را منتشر کرد که نشان می‌داد پروندۀ استات اویل به عنوان درس عبرتی برای جلوگیری از فساد معرفی شده و مقاله‌ای پژوهشی در این باره در پایگاه علمی امرالد منتشر شده است.

در این ماجرا، شرکت نروژی استات اویل به دلیل پرداخت رشوه به طرف ایرانی (مهدی هاشمی) محکوم شد، اما ایران به خاطر این تخلف زیر سؤال رفت، چرا که نروژ با شرکت پرداخت کنندۀ رشوه برخورد کرد که برای کسب منافع برای کشورش چنین رشوه‌ای را داده بود، اما در ایران که رشوه‌گیر با دریافت رشوه منافع ملی کشور را مورد هجمه قرار داد، با برخوردی مواجه نشد.
در این مقالۀ پژوهشی، صراحتاً به نقش مهدی هاشمی رفسنجانی اشاره شده است.

این مقاله هم اکنون نیز قابل دسترسی است و ترجمه‌ای از آن در ادامه آورده می‌شود:
نسخه خلاصه PDF
نسخه خلاصه HTML
نسخه کامل PDF
نسخه کامل HTML

متن مقاله:
مدیریت مسئولیت اجتماعی: درس‌هایی از صنعت نفت

نویسندگان: ترج.ای.ولند و مورتن هیده، دانشکده مدیریت بازرگانی، دانشگاه استاوانگر، نروژ
ژورنال علمی کورپوریت کامیونیکیشن، گروه انتشارات امرالد

هدف این گزارش درک بهتر روشی است که شرکت‌ها با سهامداران اصلی در ارتباط با « مسئولیت اجتماعی شرکت» معامله و رابطه دارند؛ اینکه چگونه شرکت‌ها می‌توانند رویدادهای حساس و بحرانی مربوط به «مسئولیت اجتماعی مشترک» را رسیدگی و از این تجربیات در به اجرا درآوردن مسئولیت اجتماعی منظم‌شان بهره ببرند.
«مسئولیت اجتماعی مشترک» در سراسر جهان به سرعت در حال با اهمیت شدن است. این مفهوم برای هر شرکت یا سازمانی به عنوان شرط لازم برای ارزش‌گذاری کالاها و رشد تجارت حیاتی و سرنوشت‌ساز است.
«مسئولیت اجتماعی مشترک» از دو مسیر با تجارت مرتبط می‌شود. اول اینکه چالش اصلی برای شرکت‌ها ایجاد ارتباط با جامعه در مسیری است که وجهه مثبت این شرکتها حفظ و تقویت شود. اکثر شرکت‌ها سوابقی در مورد «مسئولیت اجتماعی مشترک» دارند. مادامی که این شرکت‌ها به جامعه وابسته باشند، این سوابق باید محفوظ و تا جایی که می‌شود گسترش یابد. دومین مسیر این است که در صورتی که ایجاد و اجرای سطح «مسئولیت اجتماعی مشترک» یک فعالیت طولانی مدت ادامه دار باشد، اعتبار مسئولیت اجتماعی مشترک این شرکت می‌تواند به شدت توسط رویدادهای بحرانی ناگهانی تحت تاثیر قرار بگیرد.
وقتی «مسئولیت اجتماعی مشترک» متضمن توسعه و حفظ ارتباط با جامعه است، باید به عنوان تاثیر متقابل عوامل، فعالیتها و منابع هدایت شود. همچنین مادامی که اهمیت رویدادهای بحرانی به سطح غالب مسئولیت اجتماعی مشترک وابسته است، مدیریت در مسئولیت اجتماعی مشترک به توانایی برای رسیدگی به رویدادهای غیر منتظره و کاهش طولانی مدت فاصله میان انتظارات سهامداران و عملکرد شرکت ها نیاز دارد.
اقدامات غیر مسوولانه اجتماعی توسط شرکت‌ها معمولا در صحفه اول روزنامه‌ها منتشر می‌شود که بعضی اوقات تاثیرات زیانباری بر اعتبار شرکت‌ها دارد.

مطالعه موردی؛ استت اویل
استت اویل که توسط دولت نروژ در سال 1972 تاسیس گردید، یکی از شرکت‌های برجسته نفتی و گازی اروپا است. این شرکت متصدی 60 درصد از تولیدات نفتی و گازی نروژ بوده و تولیدات بین‌المللی این شرکت به طور سرسام‌آوری افزایش یافته است. این شرکت بیش از 25 هزار کارمند و فعالیتهایی در 33 کشور جهان دارد. در دسامبر 2006 استت اویل اعلام کرد که قصد دارد با شرکت هایدو (Hydo)، دومین غول نفتی در نروژ، ادغام شود تا بدین وسیله عملیاتهای بین‌المللی نفتی نروژ تقویت شود.
ایران یکی از کشورهایی بود که در اولویت کاری استت اویل قرار داشت. این شرکت نروژی روابط تجاری با شرکت ملی نفت ایران در امور کشف مناطق نفت‌خیز و گسترش استخراج نفت از میادین قدیمی و توسعه امور تکنولوژی در این راستا داشت.
استت اویل برای تقویت هر چه بیشتر عملیاتهایش در ایران، در سال 2002 با شرکت هورتون در ایران به توافق مشورتی رسید. هدف این توافق دسترسی به پروژه‌های نفت و گاز و اطلاعات حیاتی در این مورد بود.

یکی از بازیگران اصلی در این شرکت فرزند رئیس جمهور سابق ایران، مهدی هاشمی رفسنجانی، بود. این توافق‌نامه ( با ارزش کلی ۱۸ میلیون دلار طی ۱۰ سال) بعدها بار دیگر مورد ارزیابی قرار گرفت و مشخص شد که با قوانین اخلاقی شرکت استت اویل مغایرت دارد. حسابرسان داخلی استت اویل و دپارتمان امنیت داخلی این شرکت به مدیراجرایی در مورد بی‌نظمی ها و یکسری اقدامات نادرست هشدار دادند. با این حال مدیر اجرایی به این هشدارها بی‌توجهی نشان داد. به رئیس هیات مدیره اطلاع هم داده شد اما وی در انجام اقدامان مناسب ناکام ماند. این رویداد زمانی آشکار شد که یک روزنامه اقتصادی در نروژ ماجرای این موضوع را منتشر کرد. اندکی پس از آن، معاون رئیس بخش عملیاتهای بین‌المللی مجبور شد این شرکت را ترک کند. سپس هیات مدیره، مدیر اجرایی را نیز اخراج کرد و در نهایت رئیس هیات مدیره هم استعفا کرد.

فعالیتهای استت اویل بعدها بیشتر مورد تحقیقات قرار گرفت و در نقض قوانین ضد فساد نروژ و درآ مریکا مجرم شناخته شد. در اکتبر سال 2006، این شرکت اعلام کرد که با مقامات دادگستری به توافق رسیده تا موضوع شرکت هورتون تحت قوانین آمریکا بررسی شود. این بررسی به این دلیل صورت می‌گرفت که سهام استت اویل در بورس نیویورک مبادله می‌شد و بورس نیویورک برای جلوگیری از تاثیر فساد در تقویت و تلاطم ارزش سهام به این موضوعات حساس است. طی این توافق‌نامه پذیرفته شد که استت اویل 10.5 میلیون دلار به دلیل نقض قوانین ضد فساد آمریکا جریمه بپردازد و همچنین مسئولیت پرداخت رشوه به یک مقام ایرانی برای اینکه این مقام متقاعد شود از نفوذش استفاده کند تا شرکت استت اویل مجوز بستن قرار داد را کسب کند، توسط این شرکت پذیرفته شد. این رسوایی به اعتبار استت اویل ضربه زیادی وارد کرد.
استت اویل همچنین به این موضوع اذعان کرد که پرداختی‌های بی‌جا ( از جمله رشوه) در مقاطعی از زمان به یکسری از افراد و کنترل ناکافی برای جلوگیری از این پرداخت‌ها داشته است.

حال ماجرا را مرور می کنیم:
استت اویل با یک شرکت ایرانی برای دسترسی به فرصت‌های نفتی و گازی ایران توافق‌نامه مشورتی امضا کرد. مدیر اجرایی به هشدار دو حسابرس این شرکت بی توجهی نشان داد و یک روزنامه اقتصادی نروژ ماجرا را منتشر کرد.
مشکلات واقعی زمانی مشخص شد که مدیر اجرایی استت اویل در حقیقت به هشدارهای حسابرسان داخلی این شرکت بی‌توجهی کرد.
این رویداد چندین گروه حساس به موضوع را که با تحولات مربوط به این پرونده مرتبط بودند، وارد ماجرا کرد. این گروه‌ها شامل گروههای استخدامی، رسانه‌ها، مقامات سیاسی، بازیگران خارجی، دپارتمان قضایی و مقامات ایرانی بوده است.
در راستای برآورده کردن انتظارات این گروه‌ها، چندین فعالیت از جمله لغو توافق با شرکت هورتون انجام گرفت. مدیر اجرایی، معاون رئیس عملیات‌های بین‌المللی را اخراج کرد. هیات مدیره نیز مدیر اجرایی را از کار برکنار کرد. رئیس هیات مدیره نیز استعفا کرد.
قوانین اخلاقی استت اویل و اصول این شرکت که با هدف جلوگیری از رفتارها و اقدامات مشکوک ایجاد شده بود، پس از پرونده هورتون تقویت شد و مدیران اجرایی این شرکت در حال حاضر برای اجرای اهداف اخلاقی استت اویل در رابطه با پرونده‌های نفت و گاز خارجی و پروژه‌های امور توسعه آموزش می‌بینند.