تبیین بیانات امام خامنه ای در دیدار رؤسای دانشگاه ها - قسمت چهارم/ بررسی افت رتبه علمی ایران در رده بندی جهانی در ایام دولت یازدهم

به گزارش «پايگاه خبري تحليلي رئيس جمهور ما» به نقل از بیش از دو سال از عمر دولت یازدهم و ایضاً وزارت علومش می‌گذرد و حال و روز وضعیت به قهقرا رفته علمی کشور، روز به روز وخیم‌تر از دیروز می‌شود! 

از رهبری فرزانه انقلاب و 12هزار عضو هیئت علمی دانشگاه گرفته تا حتی آمارهای مراکز معتبر رتبه‌بندی علمی در دنیا، همه و همه بر سقوط آزاد رده علمی ایران در جهان اذعان دارند اما گویا مسئولین وزارت علوم در دولت یازدهم نه تنها بر تقصیر خویش معترف نیستند بلکه گویا نمودار سرازیری رشد علمی کشور را وارونه می‌نگرند و طلبکارانه از افزایش رشد علمی در دوره زمامداری‌شان سخن می‌گویند!

هفته گذشته بود که 12هزار نفر از اعضای هیئت علمی و اساتید دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور با صدور نامه‌ای خطاب به سران سه قوه از آنان خواستند برای بررسی دلایل و ارائه راهکار لازم برای حل مشکل توقف پیشرفت علمی کشور کمیته‌ای مرکب از تعدادی نمایندگان مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارتخانه‌های علوم و بهداشت و چند نفر از اساتید محترم دانشگاه‌ها تشکیل شود.
پس از این احساس خطر اساتید دانشگاه بود که وزارت علوم بلافاصله با صدور بیانیه‌ای عجولانه، در پاسخ نوشت: «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همان‌طور که بارها اعلام کرده است، بنا ندارد با ورود به مسائلی که رنگ و بوی سیاسی و حزبی و جناحی دارد، به آتشی که عده‌ای درصدد برافروختن آن هستند، بدمد؛ اما آنجا که احتمال تشویش اذهان عمومی وجود دارد، روشنگری را حق خود دانسته و به‌خاطر آرامش کسانی که دلبسته این آب و خاک هستند و به توسعه عملی ایران می‌اندیشند و به آن می‌بالند. براساس آماری که بارها و بارها ارائه و اعلام شده، نه تنها هیچ افت علمی در سال‌های اخیر در کشور وجود نداشته، بلکه در مواردی، شاهد رشد شگفت‌انگیزی نیز بوده‌ایم.»!
رهبر حکیم انقلاب اما یک روز پس از انتشار اطلاعیه، در دیدار با رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز علم و فناوری، دانشگاهیان کشور را درباره کاهش رشد علمی کشور انذار داده و فرمودند: «آمار داده‌اند که سرعت پیشرفت علمی ما در دنیا دو رتبه کم شده؛ این بد است، با این سرعت پیشرفت خیلی عقبیم.» (20 آبان ماه 1394)
کمتر از 5 ماه پیش بود که معظم له در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه نیز خاطرنشان کردند: «این شتاب [علمی] امروز کم شده. یعنی آن شتاب بایستی ادامه پیدا می‌کرد؛ این شتاب کم شده. برادران و مسئولان عزیز وزارتخانه‌ها به این [نکته‌] توجّه کنند؛ آن شتاب، امروز نیست. کاری کنید که شتاب رشد علمی فروکش نکند.» (13‌تیر ماه 1394)
در این میان اما مروری بر آمار منابع مهم رتبه سنجی علمی در جهان، روشنگر بسیاری از واقعیت‌های تلخ خواهد بود.
به‌عنوان نمونه، با مراجعه به مرکز اعتبارسنجی علمی «لایدن»(leidenranking.com) در رتبه بندی کشورهای آسیایی، رتبه دانشگاه‌های ایران با نزول مواجه بوده به نحوی که «دانشگاه تربیت مدرس» از رتبه 94 در سال 2013 به رتبه 102 در سال 2014 و سپس رتبه 105 در سال 2015 رسیده است. همچنین «دانشگاه صنعتی شریف نیز در این رده‌بندی از رتبه 80 در سال 2013 به رتبه 88 در سال 2014 و سپس رتبه 90 در سال 2015 تنزل یافته است!
همچنین با مراجعه به مرکز رتبه بندی علمی «یو.آر.ای‌پی»
(urapcenter.org) به نتایج جالب توجهی برخواهیم خورد. به عنوان مثال پیرامون رده‌بندی جهانی «دانشگاه تهران» - که نزدیک به 5/1 سال بدون رئیس و با سرپرست اداره می‌شد! - در این وبسایت، رتبه این دانشگاه از 170 در سال 2013 به رتبه 330 در سال 2014 و سپس رتبه 334 در سال 2015 سقوط کرده است!
افزون بر این، وضعیت علمی و تولید مستندات هر کشور به صورت سالانه توسط سایت‌های مرجع جهانی معتبر از جملهscimagojr.com (وابسته به اسکوپوس) گزارش می‌شود و امکان آمارسازی و ارائه گزارش‌های ناصحیح در این زمینه وجود ندارد.
در ادامه به بررسی وضعیت علمی کشور در سال ۲۰۱۴ پرداخته و عملکرد این سال نسبت به سال ۲۰۱۲ سنجیده می‌شود. فاصله دو ساله برای مقایسه، به دلیل درک پیشرفت دو ساله وزارت علوم در جهت تحقق اهداف اصلی خود آورده شده است. این مقایسه بر مبنای رنکینگ Scimago بر مبنای نمایه Scopus است.
ایران در سال ۲۰۱۴ با تولید ۳۹ هزار و ۵۷۳ مستند علمی در تمامی رشته‌ها در رتبه شانزدهم جهان ایستاده است. این در حالی است که کشور در سال ۲۰۱۲ (دو سال قبل) تعداد ۴۰‌هزار و ۱۸۰ مستند علمی، تولید کرده بود.
تولیدات علمی در سال ۲۰۱۴ نسبت به سال ۲۰۱۲ به میزان 51/1درصد افت داشته است. این بدان معناست که کشور در دو سال گذشته علاوه بر از دست دادن شتاب در رشد علمی، دچار عقبگرد جدی نیز شده است.به نظر می‌رسد شتاب علمی کشور در جهت منفی در دو سال گذشته در حال افزایش است.
با توجه به اینکه مستندات علمی کشور در دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت تولید می‌شوند، نمی‌توان آمار کلی را مبنای قضاوت یک وزارتخانه در نظر گرفت و باید به صورت رشته‌ای و در رشته‌های مرتبط با هر وزارتخانه مورد بررسی قرار گیرد. از این رو رشته‌های مرتبط با وزارت علوم در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در قسمت فنی مهندسی وضعیت رشد علمی کشور در Scimago، تاسف‌بار و ناراحت‌کننده است. در سال ۲۰۱۴، در زمینه مهندسی، ایران با تولید ۹ هزار و ۳۵۶ محتوا در رتبه ۱۵ ایستاده است.
این در حالی است که در سال ۲۰۱۳، ایران با تولید ۹ هزار و ۴۱۳ مستند علمی، رتبه ۱۴ جهان را در اختیار داشته است.
در سال ۲۰۱۲ ایران با تولید ۹‌هزار و ۷۱۷ مستند علمی، جایگاه ۱۳ جهان را در اختیار داشته است. گذشت زمان دو ساله علاوه بر کاهش مستندات و مقالات در زمینه مهندسی، باعث کاهش رتبه جهانی ایران نیز شده است.
تمام داده‌های بالا به شکل مختصر در رشته مهندسی در جدول نمایش داده شده است. در این زمینه ایران با افت بیش از 5/3 درصدی، عملکرد غیرقابل قبولی را در این نمایه ارائه کرده است. در رشته‌های مرتبط با علوم کامپیوتر نیز کشور در حوزه مستندات در دو سال اخیر به میزان 22/12 درصد افت را تجربه کرده است.
در این میان افت بیش از ده درصد در یکی از مهم‌ترین علوم کشور، نشان از بی‌توجهی و بی‌برنامگی مسئولان در توجه به اهداف و ضروریات کشور در حوزه علم و فناوری است.
در حوزه علمی اقتصاد و امور مالی نیز کشور در دو سال گذشته وضعیت تاسف‌باری را تجربه کرده است.
پیشرفت علمی کشور در طول دو سال در حوزه علمی اقتصاد و امور مالی، بیش از ۲۵ درصد افت داشته است که قابل باور و تصور نیست.
در حوزه مربوط به علوم ریاضی نیز کشور افت بیش از ۳ درصدی را در طول دو سال تجربه کرده است.
در حوزه هنر و علوم انسانی نیز وضعیت بسیار نامطلوبی در دو سال اخیر حاکم بوده است، به نحوی که تولید مستندات در این حوزه بیش از ۷ درصد افت داشته است. این حوزه در کنار مهندسی از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت وزارت علوم است که متاسفانه در هر دو، افت علمی کشور در دو سال گذشته مشهود است.
در حوزه کشاورزی و علوم زیستی نیز عملکرد متولیان امر ناکافی و نامطلوب بوده است و کارنامه مردودی آنها در افت علمی بیش از یک درصد کشور طبق اطلاعات موثق مندرج در Scimago بر مبنای نمایه Scopus قابل رویت است.
در تولید محتواهای علمی چندرشته‌ای (Multidisciplinary) نیز وضعیت کشور نسبت به دو سال گذشته، نه تنها مطلوب نیست که طبق آمار این سایت (Scimago)، مایوس‌کننده است.
در این نوع اسناد علمی، افت علمی کشور تکان‌دهنده بوده و در طی دو سال، کشور بیش از ۶۵ درصد افت علمی داشته است.
با وجود این مستندات متقن می‌بایست از مسئولین وزارت علوم پرسید که چگونه می‌توان منکر توقف و حتی کاهش رتبه علمی ایران، طی دو سال اخیر شد؟! آیا وقت آن نرسیده که به‌جای فرافکنی، سیاست بازی و اشاره رفتن انگشت اتهام به سوی منتقدین، کمی هم به فکر بالا بردن راندمان علمی کشور باشید؟!
دولتمردانی که اسامی بورسیه‌های مظلوم و به ظاهر غیرقانونی را در رسانه‌های خودی فاش می‌کردند و در عین بردن عرض و آبروی ایشان، بانگ «بورسیه و ما ادراک ما البورسیه» سرمی‌دادند اکنون کجایند که ببینند حاشیه‌سازی ایشان اینک به بار نشسته و رشد علمی کشور به محاق رفته است؟!با این وجود امید است تا با تغییر نگرش هرچه سریع‌تر مسئولان علمی و دانشگاهی کشور، شیب نزولی علمی کشور، همچون سال‌های نه چندان دور، صعودی شده و پیش از آنکه خیلی دیر شود، نوشدارویی برای بهبود وضع بغرنج علمی کشور فراهم گردد.(+)