رهبر عالی ایران، آیت الله خامنه‌ای، از دو سال پیش مبلغ «اقتصاد مقاومتی» است که قرار است کشورش را برای نمونه از واردات بی‌نیازتر و در نتیجه در مقابل تحریم‌ها آسیب پذیری‌اش را کمتر کند، اما دولت ایران تردیدی در ضرورت اتخاذ سیاست اقتصادیِ مبتنی بر اقتصادِ بازار ندارد.

 

روزنامه آلمانی فرانکفورتر روندشاو در یادداشتی که روز ۲۸ مارچ ۲۰۱۴ به قلم الیور ارنست منتشر ساخت به موضوع مذاکرات هسته ای ایران و غرب پرداخت. متن کامل این یادداشت به این شرح است:
موفقیتِ مذاکرات هسته‌ای می‌تواند نقش سازنده‌ی ایران را در خاورنزدیک تقویت کند.
از زمانی که در نوامبر سال ۲۰۱۳ در ژنو، بین ایران و پنج به اضافه‌ی یک، توافق موقت به امضا رسید شاهد هستیم که در مذاکرات کنونی، بیشتر از تشویق صحبت می‌شود تا تهدید. شواهدی در دست است که نشان می‌دهد راهبرد تشویق می‌تواند در ماه‌های آینده به توافقی جامع و اساسی درباره‌ی برنامه‌ی اتمی ایران منجر شود.

قرارداد موقت ژنو از جمله غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بیش از پنج درصد را برای ایران ممنوع می‌کند و این کشور را از ادامه‌ی ساخت رآکتور آب سنگین اراک باز می‌دارد، که بالقوه می‌توان در آن پلوتونیوم تولید کرد. درست است که این توافق فقط گام اول در راه طولانی مذاکرات است اما مبنایی مهم برای گفتگوهای اساسی به شمار می‌رود. توافق نهایی به جامعه‌ی بین المللی تضمین بیشتری از بازیِ موش و گربه‌ی فعلی می‌دهد که ایران، همانگونه که خود اعلام می‌کند، از برنامه‌ی اتمی‌اش استفاده‌ی نظامی نمی‌کند و در میان مدت دنبال «گزینه‌ی فرار» نیست. یعنی رسیدن به مرحله‌ای که ساخت سلاح‌های هسته‌ای در زمانی کوتاه ممکن است.

جوِ' مذاکرات ژنو و گفتگوهای سال جاری در وین خوب بوده است. اما فضای مثبت کنونی، اگر نوبت به جزئیات دشوارِتوافق نهایی برسد، ممکن است بسرعت بدتر شود. برای نمونه با توجه به مواضعِ بسیار متفاوت دوطرف در مورد پارچین که تاکنون بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه‌ی بازرسی از آن را نداشته‌اند. این سوء ظن وجود دارد که از تأسیسات پارچین برای مؤلفه‌های نظامی برنامه‌ی اتمی ایران استفاده می‌شود.

البته مذاکره کنندگان ایرانی می‌دانند که سیاست وقت کُشی، که مدت‌ها از آن استفاده می‌شد، در بحران اقتصادی فعلی دیگر گزینه‌ای نیست که راه به جایی ببرد. تحلیل‌گرِ اقتصاد ایران، بیژن خاکپور در مطالعه‌ای برای بنیاد کنراد آدِناور تحلیل کرده که تحریم‌ها مسبب این بحران است.

حتی اگر رهبر عالی ایران، آیت الله خامنه‌ای، از دو سال پیش مبلغ «اقتصاد مقاومتی» است که قرار است کشورش را برای نمونه از واردات بی‌نیازتر و در نتیجه در مقابل تحریم‌ها آسیب پذیری‌اش را کمتر کند، اما دولت ایران تردیدی در ضرورت اتخاذ سیاست اقتصادیِ مبتنی بر اقتصادِ بازار ندارد. وزیرخارجه‌ی ایران تازگی از این موضوع به صراحت نام برد. او در دیدارش از برلین در ابتدای فوریه از ماشین سازان آلمانی خواست به بازار ایران وارد شوند چرا که به گفته‌ی ظریف سی درصد ماشین آلات در ایران آلمانی است.

گرچه مقام‌های سیاسی در آلمان هنوز در ارزیابی‌های خود درباره‌ی چشم انداز مؤفقیت مذاکرات خیلی محتاط‌ هستند و ازا ینکه به شرکت‌های آلمانی بیش از موقع امید به احیای مناسبات با ایران بدهند خود داری می‌کنند، اما درست و بجا بود که معاون فراکسیون اتحادیه‌های دمکرات و سوسیال مسیحی در مجلس آلمان، آندرئاس شوکنهُوف، در ژانویه و رئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس، نوبرت رُوتگِن، در مارس امسال به تهران رفتند تا بر حمایت آلمان از ابتکارات دیپلماتیک پنج به اضافه‌ی یک تأکید کنند.

برای تهران و جامعه‌ی بین المللی، لغو تحریم‌ها تحولی است که بالقوه از برنامه‌ی اتمی ایران فراتر می‌رود: سخنان رئیس جمهور آمریکا، اوباما، به مناسبت سال نوی ایران در هفته‌ی گذشته که در آن از «امکان نقش جدید ایران در جهان» و«مناسبات بهتر با آمریکا» صحبت کرد، آشکار ساخت که ایالات متحده‌ی آمریکا زمان را برای اتخاذ سیاست جدید درباره‌ی ایران مناسب می‌بیند. برای آمریکا در این میان نقش جمهوری اسلامی در خاورنزدیک اهمیت ویژه‌ای دارد. قدرت نظامی ایران در ساختار امنیتی در خاورنزدیک تأثیر قاطعی می‌گذارد. اما بحران بین اسرائیل و عربستان سعودی و ایران " که همواره در آستانه‌ی برخورد نظامی بوده است " از ده‌ها سال پیش تمام منطقه را بی‌ثبات کرده و رسیدن به راه‌حلی صلح آمیز را در سوریه دشوار می‌سازد. پیدا کردن راه‌حلی برای بحران هسته‌ای زمینه را برای ترتیبات گسترده در منطقه آماده می‌کند، برای امنیت و همکاری بیشتر برای مثال " البته با توجه به موضع عقیدتی ایران درباره‌ی اسرائیل به سختی تصورپذیر است " لحاظ کردن جمهوری اسلامی در ابتکارات صلح عربستان سعودی مربوط به سال ۲۰۰۲ که هدف‌اش مصالحه‌ی همه‌ی کشورهای عرب با اسرائیل است. رئیس جمهور اسرائیل تازگی در مصاحبه‌ای بر آمادگی اسرائیل برای احیای مناسبات بین دو کشور، که زمانی بسیار دوستانه بود، تأکید کرد.

فشار اقتصادی به ایران این کشور را به میز مذاکرات بازگرداند و انتخاب رئیس جمهوری را ممکن ساخت که آماده‌ی گفتگو است. حسن روحانی در ژوئیه ۲۰۱۳ به سمت ریاست جمهوری انتخاب شد، زیرا اکثریت مردم به وعده‌هایش اعتماد کردند که کشور را از انزوا خارج می‌کند و به تحریم‌ها پایان می‌دهد.

در حال حاضر هیچ معلوم نیست که آیا مذاکرات اتمی به نتیجه‌ی مؤفقیت آمیز می‌رسد یا نه. اما کسی که برای ایرانی‌ها در سال جدید ۱۳۹۳ صلح و آزادی و محترم داشتن حقوق انسانی آنها را آرزو می‌کند نمی‌تواند خواستار ناکامی مذاکرات باشد.